Ο θρυλικός Μπαχοβίτης Μακεδονομάχος ιερέας Παπαμήτσος Παπανικολάου

Το πρώτο ανταρτικό σώμα στους Προμάχους το 1904

Το χωριό Πρόμαχοι της Αλμωπίας πρόσφερε αμέτρητες θυσίες στο βωμό της ελευθερίας και κατά τον Μακεδονικό αγώνα στάθηκε απάτητο από τα βουλγαρικά κομιτάτα και από τη προπαγάνδα τους. Κατά κύριο λόγο η αντίσταση του χωριού οφείλεται στην ατρόμητη αγωνιστικότητα του ιερέα Δημητρίου Παπανικολάου. Στο αρχείο μας βρίσκονται τα χειρόγραφα του θρυλικού Παπαμήτσου στα οποία εξιστορείται η δράση της οικογένειάς του και των Προμάχων εναντίον των Βουλγάρων. Ο βιβλικός Παπαμήτσος στα γεράματα του έγραψε τα «στρατιωτικά ενθυμήματα» του που σήμερα δυστυχώς σώζονται μερικές σελίδες μονάχα. Σ’ αυτά η ηρωική φωνή δονιέται η ελληνική ψυχή μιας πολυπαθιασμένης και μαρτυρικής οικογένειας.

    Με τρεμάμενα χέρια ο μακεδονομάχος Παπαμήτσος γράφει αυτά τα καυτερά και τραγικά γεγονότα: «Η βουλγαρική προπαγάνδα, υπό το πρόσχημα του προστάτου του Χριστιανισμού, έφερεν εις το χωρίον ένα βουλγαροδιδάσκαλον, εννοείται ότι δεν κατώρθωσεν να εγκατασταθή ο βουλγαροδιδάσκαλος, εκδιωχθείς υπό υων χωρικών, τη ενεργεί επεμβάσει του ιερέως Παπανικολάου. Ως εκ τούτου, οι βούλγαροι τον εφόνευσαν εντός του χωρίου, έμπροσθεν της εξώθυρας της εκκλησίας την 16ην Ιουλίου 1897, ώραν 6 μ.μ. Εις την πλήρωσιν, της ούτω κενωθείσης θέσεως του ιερέως, ο Μητροπολίτης Φλωρίνης Μογλενών Ιωαννίκιος εχειροτόνησεν τον υιόν του φονευθέντος και ήδη ιερέα Παπαμήτσου Παπανικολάου την 26 Οκτωβρίου 1897».

    Ο μακεδονομάχος ιερέας Παπαμήτσος με κίνδυνο της ζωής του θ’ αγωνιστεί και θα διαφυλάξει τους Προμάχους από του  «βουλγαρισμού την ψώρα». Η εθνική του προσφορά θεωρείται σημαντική και γι’ αυτό το κράτος τίμησε ακριτικό φυλάκιο της περιοχής των συνόρων με το όνομα του «φυλάκιον Παπαμήτσου». Συμβολική, ανεξίτηλη άσβηστη παρουσία στις επάλξεις εθνικών αγώνων.

 Δυστυχώς αυτά τα χειρόγραφα δεν έπεσαν σε άνθρωπο που να τα φυλάξει και να περισωθούν, αλλά δίνονταν σε διάφορους και άσχετους να τα διαβάσουν και ο καθένας ό,τι τον ενδιέφερε το αφαιρούσε ή ό,τι δεν άρεσε το κατέστρεφε κι έτσι λεηλατημένα και με πολλές λειψές σελίδες έφθασαν και στα δικά μου χέρια, στις 15 Μαίου 1971 από τον Προμαχιώτη φίλο Χαράλαμπο Νάνο.

Αυτός, ο Χαράλαμπος Νάνος με πληροφόρησε ότι αυτά τα χειρόγραφα βρέθηκαν το 1967 από τον γιο του Αλέκο Παπανικολάου.

Τα σωζόμενα χειρόγραφα είναι γραμμένα με μελάνι σε κόλλα αναφοράς. Δεν έχουν παραγράφους, έχουν πολλά λάθη και είναι δυσανάγνωστα σε πολλά σημεία.

Αποκατεστημένα στην ορθογραφία δημοσιεύονται αποσπασματικά για πρώτη φορά στο περιοδικό «Επί τροχάδην» της Λαογραφικής Εταιρείας Νομού Πέλλας. Δεν ελέγχονται οι τυχόν ιστορικές ανακρίβειες. Ο τίτλος των χειρογράφων είναι «Ιστορική περίληψις».

Νίκος Καραμανάβης

    Από τα σωζόμενα χειρόγραφα δημοσιεύομεν το απόσπασμα που αναφέρει τον ερχομό του πρώτου ανταρτικού σώματος στους Προμάχους. «όταν ήλθε ο αρχηγός Μανώλης εις την περιφέρεια Εδέσσης στείλαμε μερικά παλληκάρια με το σώμα του Κατσιγάρη, τον Ευσ.Καλέση, τον Γιάννη Λιάπη, τον Δημήτριο Κόλμη, Χρήστο Ράδη και τον Δημήτριο Τάσκο με τον αδερφό του Γιώργο. Όλους συγγενείς μου να πάρουν το σώμα και να το οδηγήσουν δια την Καρατζόβαν, να εκδικηθούμε τα πάθη από τους βουλγάρους. Τότε δε και εγώ ήλθα εις το χωριό Μπάχοβο.

   Μετά λίγες μέρες, στις 25 Νοεμβρίου 1904 έφθασε το σώμα υπο την αρχηγίαν του Μανώλη Κατσιγάρη, τους υποδεχτήκαμε και τους λημεριάσαμε μέσα εις τα σπίτια μας όμως το κάναμε με μεγάλη δυσκολία και φόβο. Επειδή τόσο επικίνδυνο ήταν διότι εμείς οι Έλληνες είμεθα λίγοι, οι δε βούλγαροι ήταν πολλοί και φανατισμένοι. Εκτός αυτού, την κοινοτική αρχήν την είχαν αυτοί, είχε δε και στρατιωτικήν δύναμιν μέσα εις το χωριό μας. Ημείς δε βάζαμε τα μικρά παιδιά και γυναίκες να φυλάγουν τους δρόμους, τα σοκάκια και τις πόρτες, όχι μόνο από τους Τούρκους αλλά περισσότερο από τους Βούλγαρους.

   Αφού ανακαλήφθησαν οι αντάρτες ότι είναι μέσα εις το χωριό αμέσως ειδοποίησαν εις τους αξιωματικούς και περικύκλωσαν το χωριό να κάμουν έρευνα. Και ημείς αμέσως είδαμε τα συμβαίνονταν αντάρτες. Να φυλάγουν, αμέσως τους εβγάλαμε τους αντάρτες και δεν πέτυχαν οι βούλγαροι».

    Διάλεξα αυτό το ιστορικό απόσπασμα από τα χειρόγραφα του ιερέα Παπαμήτσου γιατί μου το επαλήθευσαν κι όλας ο μακεδονομάχος Αντώνης Παπάς και ο αείμνηστος δικηγόρος Χρήστος Οικονόμου. Ο Αντώνιος Παπάς, ενενηκοντούτης, στην αφήγηση του 21/5/71 συμπληρωσε ότι με το σώμα του Μανώλη Κατσιγάρη ήταν ο Ξενοφών και ο καπετάν Επαμεινώνδας. Το σώμα αποτελούνταν από εξήντα άνδρες και όλοι ήταν Κρητικοί. Δεύτερη βεβαιωτική αφήγηση είναι μια παιδική ανάμνηση του αείμνηστου δικηγόρου Χρ. Οικονόμου (που ξαφνικά τον χάσαμε) για την παραμονή του πρώτου ανταρτικού σώματος στο χωριό.

Στις 25/5/71 βρεθήκαμε στο γραφείο του για μια ιστορική εξακρίβωση εγώ, ο συνταξιούχος δάσκαλος Π.Ζιώτας, ο Χ.Νάνος, και μας διηγήθηκε με συναρπαστική ευγλωττία τα κάτωθι: «Στο σπίτι μας στο Μπάχοβο φιλοξενήσαμε Έλληνες αντάρτες το 1904. Κατά τα χαράματα ήρθε είδηση ότι ο τουρκικός στρατός θα έφκιαχνε έρευνα. Τότε ειδοποιήθηκαν όλοι οι αντάρτες, βγήκαν έξω από τα σπίτια, μαζεύτηκαν και κατέβηκαν προς τα κάτω να πάρουν το βουνό. Αλλά φορούσαν τσαρούχια τσολιάδων, με φούντες και καρφιά από κάτω κι’ άφηναν σημάδια στο πέρασμα τους. Κατέβηκε όλη η οικογένεια έξω στην αυλή, στο δρόμο και σβήναν τα σημάδια των παπουτσιών για να μη καταλάβουν οι Τούρκοι». Και με κάποια αυθόρμητη υπερηφάνεια τόνισε και την συμμετοχή του: «Τότε κατέβηκα κι εγώ και με τα χέρια μου έσβηνα τα σημάδια!».

ΑΝΕΚΔΟΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΑ ΤΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΟΜΑΧΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΕΡΙΛΗΨΙΣ

Εχαιρετωνήθει ιερεύς την 26ην Οκτωβρίου 1897.

Ο Μακεδονικός αγών, κατά τα χρόνια της δουλείας υπό του Τουρκικού ζυγού, εις το χωρίον Πρόμαχους (Μπάχοβο) Αλμωπίας υπήρξε ο ρυθμιστής της καταστάσεως της εσωτερικής και εξωτερικής οργανώσεως εις όλην την περιφέρειαν Καρατζόβης, λόγω της θέσεως ην κατέχει εις την περιφέρειαν. Και εκ των αλληλοσυγκρούσεων της μιας μερίδας των κατοίκων εναντίον της άλλης, επηρεασθέντων υπό ύπουλον και κακόβουλον προπαγάνδα των Βουλγαρικών οργανώσεων. Προβαλλόμεναι αι Βουλγαρικαί προθέσεις εις τα αφελή όμματα  και αισθήματα των απλοϊκών χωρικών, κατ’ αρχάς προστάται των Χριστιανών εναντίον των Τούρκων. Εναντίον των τοιούτων οργανώσεων και μετέπειτα εναντίον της ουδετέρας μερίδος των κατοίκων ήτις παρεσύρθη ως ανωτέρω. Αντετάχθη η ετέρα μερίς των κατοίκων των Προμάχων, την αρχηγίαν και συνεργασία μετά του Ελληνικού Προξενείου Θεσσαλονίκης, του ιερέως Παπαδημητρίου Παπανικολάου, όστις κατωτέρω θα γράψει εξουδετέρωσε πάσαν ανθελληνικήν ενέργειαν και προπαγάνδαν και εν τέλει επανέφερε εις τα πάτρια Ελληνικά αισθήματα υποκύψαντες, οι πλανηθέντες εκ της Βουλγαρικής προπαγάνδας.

Εις την υγειάν μερίδα του χωρίου ήτις ως ελέχθη, μετέχει υπό την αρχηγίαν του ιερέως Παπαμήτσου. Η λεπτομερής εξιστόρησις των γεγονότων τούτων δεν είναι δυνατόν να γίνει προς το παρόν, καθ’ ο αφορά γενικόν ενδιαφέρον ν’ αναφέρουν και δράσιν του χωρίου, επί του παρόντος θα εκθέσωμεν εν περιλήψει και συντομία την δράσιν του ιερέως Παπαμήτσου απ΄αρχήν του Μακεδονικού αγώνος για να καταλήξωμεν μέχρι τέλους του αγώνος 1908. Εν συντομία με το ιστορικό παρελθόν του ηρωικού χωρίου Πρόμαχοι.

Κατά το έτος 1896 ότε μουχτάρης του χωρίου, ήλθον εις το χωρίον η Βουλγαρική προπαγάνδα υπό το πρόσχημα του προστάτου του Χριστιανισμού και έφερον εις το χωρίον ένα Βουλγαροδιδάσκαλον, εννοείται ότι δεν κατόρθωσαν να εγκατασταθεί ο Βουλγαροδιδάσκαλος, εκδιωχθείς υπό των λοιπών χωρικών τη ενεργώ επεμβάσει του ιερέως Παπανικολάου πατρός του Παπαμήτσου. Και ως εκ τούτου οι Βούλγαροι τον εφόνευσαν εντός του χωρίου, έμπροσθεν της εξώθυρας της εκκλησίας την 16ην Ιουλίου 1897, ώραν 6 μ. μ. Εις την πλήρωση της ούτω κενωθείσης θέσεως του ιερέως, ο Μητροπολίτης Φλωρίνης και Μογλενών Ιωαννίκιος εχειροτόνισεν τον υιόν του φονευθέντος και ήδη ιερέα Παπαμήτσο Παπανικολάου την 26ην Οκτωβρίου 1897.

Το 1900 και 1901 μουχταρεύων πάλιν ο ίδιος φίλα φρονών και Βουλγαρίζων ήλθεν εις τους Προμάχους ο αρχηγός της Βουλγαρικής οργανώσεως Δάλτσεφ, μετά του Σέρβου Γεωργίου Τότζου και προπαγάνδισαν εις τους χωρικούς να επαναστατήσουν εναντίον του Τουρκικού ζυγού. Αντελαμβάνοντες αυτοί την πρωτοβουλία το 1902, ήλθε έτερος Βούλγαρος οργανωτής καλέσας τους ιερείς και προκρίτους ωμίλει περί του τρόπου της απελευθερώσεώς των εκ του Τουρκικού ζυγού και ότι έπρεπε να επαναστατήσουν. Εν ανάγκη πωλούντες ό,τι είχον να αγοράσουν όπλα. Οργάνωσαν δε και επιτροπήν αποτελούμενη υπό τον αρχηγόν, ίνα οργανωθεί το επαναστατικόν σώμα τη συμπράξει όταν έλθει ο έτερος αρχηγός των. Πράγματι μετά 10 ημέρας ήλθε εις το χωρίον ο Βούλγαρος αρχηγός Μόρζωφ με 9 άνδρες όστις έφυγεν δια Σμπόρτσκο ίνα κηρύξουν την επανάστασιν την 8ην Σεπτεμβρίου 1902. Ούτω κατά την ορισθείσαν ημέραν ηθέλησαν να φυγαδεύσουν τα γυναικόπαιδα, αλλά τούτο δεν τους επετράπη και ούτω η επανάστασις εματαιώθη.

Εκ παραλλήλου ειδοποιήθησαν επί πλέον αι Τουρκικαί αρχαί αίτινες συνέλαβον και εφυλάκισαν τον πρωτεργάτην του κινήματος. Ούτω το χωρίον ησύχασε, εις το διάστημα αυτό διετέλεσεν ως μουχτάρης του χωρίου ο Αναστάσιος Πρόγιος, εκ της μερίδας των οπαδών του Παπαμήτσου.

Μετά την αποφυλάκισιν, ήρχισαν εκ νέου αι εχθροπραξίαι εκ μέρους της μερίδος του μετερχόμενος παν μέσον δια τον Βουλγαρισμόν του χωρίου μεταξύ των άλλων. Εφόνευσε Έλληνες χωρικούς και άλλα μικροεπεισόδια. Το 1904 έφερεν εις το χωρίον τον Καρατάσιον Βοεβόδα εξ Οστρόβου με 25 Κομιτατζήδες δια τον φόβον των κατοίκων. Έδειρεν τότε Έλληνα μουχτάρην Αναστάσιον Πρόγιον, επειδή μετά την ματαίωσιν της επαναστάσεως του 1902 και δια την φυλακήν του Χρίστου Βέσκου μέχρι αίματος. Φορολογίσαντες τους κατοίκους 15 Οθωμανικάς λίρας, το έκαμεν σε πολλούς Έλληνας κατοίκους, μεταξύ από τον τρόμον εις το χρίον έφυγαν εις το Πευκωτό. Μετά 2 ημέρες 27-2 επανήλθον οι ίδιοι εις το χωρίον. Εις του Έλληνος ιερέως Παπαδημητρίου Οικονόμου, την ημέραν εκείνην έτυχε να φιλοξενείται παρά του Παπαμήτσου ο Έλλην Μπλαδένης Δημήτριος εξ  Ίδας, φίλος του Μητροπολίτη Φλωρίνης , όστις είχεν έλθει εις το χωρίον προς σύσκεψιν μετά παράγοντος του χωρίου δια την καταπολέμησιν της Βουλγαρικής προπαγάνδας.

Την 27ην Οκτωβρίου 1904 το βράδυ ενώ ο Μπλαδένης ηργάζετο εις την οικίαν του Παπαμήτσου, αίφνης εισήλθεν εντός της οικίας οι κομιτατζήδες και συλλαβόντες τον Παπαμήτσον και Μπλαδένην και τους οδήγησαν εις την οικίαν του Παπαδημητρίου Οικονόμου. Μετ’ ολίγην ώραν οδήγησαν και τον πεθερόν του Παπαμήτσου Νικόλαον Κολίτση μετά των τριών τέκνων, και τοποθετεί σκοπόν εις την εξώπορταν ο Καρατάσος κομιτατζής. Ο Καρατάσος συνοδευόμενος από τον φίλον του Γεώργιον Τότζον μετέβη εις την οικίαν ίνα συσκεφθούν για την τύχην των αιχμαλωτισθέντων Ελλήνων ίνα ποίον από αυτούς θα διαλέξουν να θυσιάσουν υπέρ του Βουλγαρικού σώματος. Μετά ένσπειρον τα ξίφη εις τους λοιπούς κατοίκους του χωρίου, επέστρεψαν μαζί εις την οικίαν του ιερέως Οικονόμου ένθα εκρατήντο οι αιχμάλωτοι και μας είπαν «απόψε εσείς θα πάτε εις τον Ελληνικόν παράδεισον, εκεί θα βρείτε και άλλους Έλληνες σαν κι εσάς».

Ύστερα από αυτά ήρχισε η κατήχησις και καθοδήγησις με τη διδασκαλία του Καρατάσου εις τους πιστούς του περί οργανώσεως και υπηρεσίας του Βουλγαρικού κομιτάτου. Ορίσας ταμίαν του Βουλγαρικού κομιτάτου όστις άπλωσε αμέσως το μαντήλι του και συνέλεξε περί τας 50 λίρας Τουρκικάς την επομένην μετά λεπτομερή εξέτασιν των αιχμαλωτισθέντων ήλθε και η σειρά του δυστυχούς Μπλαδένη εξ Ίδας (Στράιτσα). Αφού προηγουμένως τον γύμνωσαν άρχισαν να τον δέρνουν ανηλεώς αποσκοπούντες αυτού εις θάνατον δια ξυλοκοπήματος δια εσχάτην προδοσίαν, ματαίως παρακαλών να τον σκοτώσουν.

Τα πάθη μου και τα πάθια του Μπαχόβου.

"...Και τότε αποφάσισα να πάρω ένα παιδί, τουλάχιστον να γλιτώσει, διότι είχαν πει οι κακούργοι, ότι θα χαλάσομε την οικογένειά του, όπως θα βγει να μας προδώσει. Και μόλις νύκτωσε πήρα τον αδελφόν μου Πέτρον και το πρωτότοκο παιδί Νικόλα και τράβηξα δια τα Βοδενά. Το πρωί πρώτη Μαρτίου πήγα εις τα Βοδενά, εις τον σταθμόν δια την Θεσσαλονίκη. Πολλοί φίλοι με ρωτούσαν πού θα πας και δια τι υπόθεση εις την Θεσσαλονίκη. Εγώ δε από τον φόβον των Βουλγάρων έλεγα ότι πηγαίνω να φέρω το παιδί μου εις τον ιατρόν, διότι πάσχει το παιδί μου.

Λοιπόν κατέβηκα εις την Θεσσαλονίκη, εις το ξενοδοχείον και φοβισμένος μη με ανακαλύψουν οι Βούλγαροι να με σκοτώσουν μέσα εις την Θεσσαλονίκη. Σκέπτομαι τι να κάμω, είχα δε και μεγάλη φτώχια. Μετά δυο μέρες στέκομαι εις την πόρτα του ξενοδοχείου, βλέπω έναν παλιόν φίλον τον Στέργιον Κίτζο Κασκουβαλτζή, είχαμε γνωριμία από την πατρίδα μου. Εις τα βουνά μας ήταν κασκοβολοέμπορος, φιλόπατρις. Μόλις με είδε ήρθε κοντά μου, με χαιρέτισε κι εγώ τον χαιρέτισα και με ρώτησε «πως ήρθες εδώ;”. Εγώ δεν τολμούσα να πω τα πάθη μου, αλλά με κατάλαβε και μου λέγει: «Τι έπαθες, σε βλέπω πολύ ταραγμένο και αίμα δεν έχεις καθόλου, μήπως πάσχεις από ασθένεια ή άλλη στενοχώρια;  Πες μου την Αλήθεια, πολύ καλά ξέρεις εγώ ήμιν ο στενός σου φίλος».

Πήγαμε εις το καφενείον με κέρασε εμένα και το παιδί. Τότε δε τα διηγήθηκα όλα τα πάθια και τα πάθια του Μπαχόβου και του Μπλαδέν(η). Μου είπε δε άλλο δεν έχεις, πήγαινε στο προξενείον. Όχι εγώ του είπα, δεν έχω πάει ούτε θα πηγαίνω. Διότι προ δύο ετών πήγα και τα είπα όλα, αλλά ο κύριος πρόξενος μου είπε λόγια τόσα που δεν μπορούν να φέρουν κανένα αποτέλεσμα. Τότε μου λέει ο Στέργιος, ας είναι, σήκω πάρε το παιδί σου να πάμε στο σπίτι μου. Εγώ έχω φίλους εις το προξενείον, αύριον το πρωί θα φωνάξω εις το σπίτι μου να σε πάρουν να πας εις το προξενείον.

Και μετά λίγο, πέρασε το τραμ μας πήρε μέσα, πλήρωσε τα ναύλα, πήγαμε εις το σπίτι του Στέργιου, με σύστησε εις την οικογένειάν του και το πρωί αυτός πολύ ενωρίς πήγε πήρε τους φίλους του εργασθέντες εις το προξενείον. Όταν βλέπω παρουσιάσθηκαν εις την καμαράν μου όπου κοιμούμαι και άρχισαν να με ρωτούν περί το ζήτημα, τα τα πάθια μου. Εγώ δε φοβήθηκα μήπως είναι κατάσκοποι των Βουλγάρων. Ο Στέργιος μου λέει μην φοβάσαι, αυτοί είναι δικοί μας άνθρωποι, το οποίον διοργανώνουν το Ελληνικόν κομιτάτον και μάλιστα αυτός ο κύριος Ιωάννης Χατζηνίκου από τα Βοδενά, ο άλλος είναι ο κύριος (Δημήτριος…δυσανάγνωστο κείμενο).

Τότε δε και γω πήρα θάρρος και τα είπα όλα κατά πως έγινε το χωριό μας. Τότε με πήραν και με οδήγησαν εις τον πρόξενον τον κύριο Ευγενιάδην, μόλις με είδε ο πρόξενος κύριος Ευγενιάδης με γνώρισε και μου λέγει τι τρέχει παπά μου; Εγώ του είπα αν υπάρχει καμία σωτηρία να σωθώ ειδεμή μη με ρωτάτε, αλλά να πηγαίνω να πνιγώ εις την θάλασσαν. Επειδή αν θυμάσαι κι άλλοτε είχα έρθει και σας ομίλησα τι κάμουν οι Βούλγαροι, αλλά τότε μπορούσα να επιστρέψω στην πατρίδα, αλλά τώρα όχι, δεν μπορώ. Μη φοβάσαι μου λέγει, όλα τα μέσα τα έχουμε.

Και άρχισα τα κλάματα να ομιλήσω τα κακουργήματα των Βουλγάρων. Αυτός δε με ρώτησε αν έχουμε Ελληνοδάσκαλον. Κι εγώ του είπα έχουμε. Αυτός μου ζήτησε γράμμα συστημένο από τον δάσκαλο. Εγώ του είπα ότι αυτός…

Τότε δε ο κύριος πρόξενος φώναξε τον διερμηνέα κύριον Θεόδωρον Ασκητήν και τον διέταξε να με πηγαίνει εις τον νομάρχη και εις τον Γενικόν Διοικητήν Χιλμή Πασά όπως και πήγαμε. Τα ομίλησα όλα τα συμβάντα εις το χωρίον μου. Αμέσως αυτός τηλεγράφησε εις τα Βοδενά  του καϊμακάμη να ενεργήσει το ζήτημα αυτό. Ο καϊμακάμης Αρβανίτης (…σβησμένο) φιλέλλην, όπως ως την μητρικήν γλώσσαν την είχε. Νύκτα πήρε στρατεύματα και ήλθε εις το Μπάχοβον, περικύκλωσε το χωριό να ερευνήσει, αλλά τι να βρει. Μαζεύτηκε όλο το χωριό, του απάντησαν ότι ημείς είμεθα Έλληνες, δεν είμεθα Βουλγαρικό κομιτάτο, δεν πατάει εδώ, αυτά που λέγει ο Παπα Μήτσος όλα ψέματα είναι και εκτός αυτού οι χωριανοί με τους ιερείς και διδασκάλους έγραψαν μίαν αναφορά εις τον πρόξενον, εις τον Μητροπολίτην Άγιον Θεσσαλονίκης και έγραψαν ημείς ανέκαθεν και εξαρχής είμεθα Έλληνες και θα είμεθα ως το τέλος. Δεν παραδεχόμεθα Βουλγαροκομιτατζήδες αυτά που σας λέγει ο παπαΜήτσιος όλα ψεύματα είναι, διότι ο παπαΜήτσιος ήταν νοικιαστής εις το δέκατο και τα χρήματα τα έφαγε, δι αυτό τα κάμει. Ο Μητροπολίτης Αλέξανδρος τα πίστεψε, με φώναξε εις απολογίαν. Εγώ τον είπα αν εγώ ήμουν δεκατιστής και τα χρήματα….."

Η συνέχεια δεν υπάρχει το χειρόγραφο είναι χαμένο. 

Δημοσιεύτηκε εφ. Πέλλα, 30 Οκτωβρίου 1974.