Ο όρος Kristallnacht (Κρίσταλναχτ, που σημαίνει στα γερμανικά η «Νύχτα των Κρυστάλλων»), περιγράφει το μαζικό πανεθνικό πογκρόμ στη Γερμανία και στην Αυστρία τη νύχτα της 9ης προς 10η Νοεμβρίου 1938. Ο στόχος ήταν οι Εβραίοι πολίτες όλης της χώρας και αποτέλεσε την απαρχή του Ολοκαυτώματος.
Τη δεκαετία του 1930 πολλοί Εβραίοι, πολωνικής κυρίως καταγωγής, ζούσαν στη Γερμανία. Πολλοί είχαν ζήσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους στη Γερμανία και κάποιοι είχαν παρασημοφορηθεί για την συμμετοχή τους στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Την Παρασκευή, 28 Οκτωβρίου 1938, οι Ναζιστές συγκέντρωσαν 17.000 από αυτούς, χωρίς καμία προειδοποίηση, μέσα στη νύχτα, και τους απέλασαν από τη Γερμανία στην Πολωνία.
Η πολωνική κυβέρνηση αρνήθηκε να τους δεχτεί, με αποτέλεσμα την επίπονη πεζοπορία μεταξύ των γερμανικών και πολωνικών συνοριακών φυλακίων κατά τη διάρκεια της κρύας ημέρας και νύχτας, μέχρι να πείσουν οι γερμανικές αρχές την πολωνική κυβέρνηση να τους επιτρέψει την είσοδο.
Ο Χέρσελ Γκρίνσπαν , Γερμανός Εβραίος που είχε διαφύγει στην Γαλλία, έλαβε ένα γράμμα από την οικογένειά του, το οποίο περιέγραφε τις φρικτές συνθήκες που έζησαν κατά την απέλαση. Αναζητώντας τρόπο για να τους ανακουφίσει από αυτή την κατάσταση, έκανε επανειλημμένες εκκλήσεις, μέσα στις επόμενες ημέρες προς τον Ερνστ φομ Ρατ, γραμματέα της Γερμανικής Πρεσβείας στο Παρίσι, ο οποίος δεν είχε, ως εκπρόσωπος της Ναζιστικής Γερμανίας, την παραμικρή πρόθεση να βοηθήσει. Κατά τραγική ειρωνία, ο Ρατ ήταν αντιπαθής στους κύκλους του Ναζιστικού Κόμματος και παρακολουθείτο από τη Γκεστάπο, καθώς θεωρείτο ότι ήταν ομοφυλόφιλος.
Τη Δευτέρα 7 Νοεμβρίου, ο Γκρίνσπαν πυροβόλησε τον Φομ Ρατ στο στομάχι, ενώ αστόχησε άλλες τρεις φορές. Δύο μέρες αργότερα, στις 9 Νοεμβρίου, ο γραμματέας της Πρεσβείας πέθανε.
Η δολοφονία του Φομ Ρατ εξυπηρέτησε ως άλλοθι για την έναρξη βιαιοπραγιών κατά των Εβραίων κατοίκων σε ολόκληρη τη Γερμανία. Υπήρχε η πρόθεση να φανεί η επίθεση αυτή σαν αυθόρμητη αντίδραση, αλλά, στην πραγματικότητα, είχε ενορχηστρωθεί από τις γερμανικές αρχές και, ειδικότερα, από τον Ράινχαρντ Χάιντριχ. Η κυβέρνηση αξιοποίησε, εκτός από τα επίσημα κρατικά μέσα, κυρίως την οργάνωση του Ναζιστικού κόμματος, για να οργανώσει και να υλοποιήσει τις ταραχές, οι οποίες κορυφώθηκαν στις 9 Νοεμβρίου 1938.
Το πογκρόμ που ακολούθησε είχε ως αποτέλεσμα να προκληθούν ζημιές και, σε πολλές περιπτώσεις, να καταστραφούν, 1.574 συναγωγές (σχεδόν όλες όσες υπήρχαν στη Γερμανία, οι περισσότερες καταστράφηκαν από εμπρησμό), πολλά εβραϊκά κοιμητήρια, πάνω από 7.000 καταστήματα και 29 πολυκαταστήματα που ανήκαν σε Εβραίους. Κάποιοι Εβραίοι ξυλοκοπήθηκαν έως θανάτου, ενώ άλλοι εξαναγκάζονταν να παρακολουθούν.
Περισσότεροι από 30.000 άρρενες Εβραίοι συνελήφθησαν και στάλθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης· κατά κύριο λόγο στοΝταχάου, στο Μπούχενβαλντ και στο Ζάξενχαουζεν. Η μεταχείριση στα στρατόπεδα ήταν κτηνώδης, αλλά οι περισσότεροι αφέθηκαν ελεύθεροι κατά τη διάρκεια των επόμενων τριών μηνών, υπό τον όρο ότι θα εγκατέλειπαν τη Γερμανία.
Ο ακριβής αριθμός των Γερμανών Εβραίων που θανατώθηκαν δεν έχει προσδιοριστεί, αλλά υπολογίζεται ότι κυμαίνεται μεταξύ 36 και 200 περίπου ατόμων για τις δύο ημέρες που διήρκεσαν οι αναταραχές. Ο ευρύτερα αποδεκτός αριθμός νεκρών κατά τη διάρκεια των ταραχών είναι 91 άτομα. Υπολογίζοντας και τους θανάτους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, περίπου 2.000 ως 2.500 ήταν οι νεκροί που μπορούν να αποδοθούν στο πογκρόμ της «Νύχτας των Κρυστάλλων». Επίσης, μικρός αριθμός Γερμανών θανατώθηκαν κατά τις ταραχές της Νύχτας των Κρυστάλλων, καθώς τους θεώρησαν, κατά λάθος, Εβραίους.
Τα γεγονότα στην Αυστρία δεν ήταν λιγότερο φρικτά και οι περισσότερες από τις 94 συναγωγές και τόποι προσευχής της Βιέννης υπέστησαν μερική ή ολική καταστροφή. Τα θύματα υπέστησαν κάθε είδους ταπεινώσεις, περιλαμβανομένου του εξαναγκασμού να σφουγγαρίζουν ενόσω τους υπέβαλαν σε μαρτύρια οι συμπολίτες τους Αυστριακοί, κάποιοι από τους οποίους ήταν προηγουμένως φίλοι και γείτονές τους.
Το πογκρόμ της «Νύχτας των Κρυστάλλων» προκάλεσε την οργή όλου του κόσμου. Αποτέλεσε δυσφήμηση για το κύρος των φιλοναζιστικών κινημάτων στην Ευρώπη και την Βόρεια Αμερική, οδηγώντας τα στην επακόλουθη διάλυσή τους. Πολλές εφημερίδες όχι μόνο καταδίκασαν το πογκρόμ, αλλά τα συνέκριναν με τα δολοφονικά πογκρόμ που υποκίνησε η Τσαρική Ρωσία κατά τη δεκαετία του 1880. Οι Η.Π.Α. ανακάλεσαν τον πρέσβη τους, αλλά δεν διέκοψαν τις διπλωματικές τους σχέσεις, ενώ άλλες κυβερνήσεις προχώρησαν στη διακοπή των διπλωματικών τους σχέσεων, ως μορφή διαμαρτυρίας.
Ο διωγμός και η οικονομική καταστροφή που προκλήθηκε στους Γερμανούς Εβραίους δεν σταμάτησαν με το πογκρόμ, ακόμη και μετά τις λεηλασίες των σπιτιών και των επιχειρήσεών τους. Τους υποχρέωσαν να πληρώσουν συλλογικό πρόστιμο ενός δισεκατομμυρίου μάρκων προς τη ναζιστική κυβέρνηση για το θάνατο του Φομ Ρατ και να καταβληθούν στο δημόσιο τα έξι εκατομμύρια μάρκα των ασφαλιστικών πληρωμών που θα έπαιρνε η εβραϊκή κοινότητα εξαιτίας των καταστροφών στις περιουσίες τους.
Ο ανώτατος αξιωματούχος των Ναζί Χέρμαν Γκέρινγκ συναντήθηκε με άλλα μέλη της ηγεσίας των Ναζί στις 12 Νοεμβρίου, ώστε να σχεδιάσουν τα επόμενα βήματα μετά τις ταραχές, θέτοντας τη βάση για την επίσημη κρατική δράση που θα οδηγούσε σύντομα στο Ολοκαύτωμα. Ο Γκέρινγκ είχε πει σε εκείνη την συνάντηση:
«Έχω λάβει μια επιστολή κατ' εντολή του Φύρερ, η οποία απαιτεί την άμεση και οριστική διευθέτηση και επίλυση του εβραϊκού ζητήματος με οποιονδήποτε τρόπο... Δεν θα ήθελα να υπάρξουν οποιεσδήποτε αμφιβολίες, κύριοι, όσον αφορά στο σκοπό της σημερινής συνάντησης. Δεν συγκεντρωθήκαμε όλοι απλώς για να μιλήσουμε για μια ακόμη φορά, αλλά για να πάρουμε αποφάσεις και παρακαλώ όλες τις υπηρεσίες να λάβουν όλα τα απαραίτητα μέτρα για την εξάλειψη των Εβραίων από τη γερμανική οικονομία και για να τους κάνετε να υποκύψουν σε εμένα».
Η νύχτα εκείνη αποτέλεσε την αρχή μιας νέας φάσης στις αντισημιτικές δραστηριότητες του ναζιστικού κόμματος και των κρατικών μηχανισμών, που οδήγησε στον εκπατρισμό και, τελικά, στη μαζική δολοφονία της πλειονότητας των Εβραίων που ζούσαν στη Γερμανία. Αν και λίγοι άνθρωποι το γνώριζαν εκείνη την εποχή, το πογκρόμ της «Νύχτας των Κρυστάλλων» αποτέλεσε το πρώτο βήμα για την συστηματική δίωξη και μαζική δολοφονία των Εβραίων σε όλη την Ευρώπη, που είναι πλέον γνωστή ως το «Ολοκαύτωμα».
