Τα προϊόντα που έχουν σχεδιαστεί για παιδιά, όπως είναι τα παιχνίδια, είναι μια μεγάλη βιομηχανία και επηρεάζουν την ανάπτυξη των παιδιών με διάφορους τρόπους.
Για παράδειγμα, προτείνουν στα μικρά παιδιά που δεν έχουν εμπειρίες ένα ορισμένο στυλ ζωής και αποτελούν πολιτισμικά πρότυπα. Πάρα πολλά παιδικά προϊόντα, όπως κούκλες, ρούχα και καλλυντικά που διατίθενται στα μικρά κορίτσια είναι μικρογραφίες των μεγάλων και αναπαριστούν εικόνες σέξι και σεξουαλικοποιημένων προσώπων χωρίς τελικά να λαμβάνεται υπόψη η ηλικιακή καταλληλότητα κάποιων αντικειμένων, συνηθειών και εξαρτημάτων. Της Δήμητρας Κογκίδου
Τα προϊόντα αυτά δεν προβάλλουν υγιή μηνύματα και πρότυπα για την εξωτερική εμφάνιση και τη σεξουαλικότητα, δεν προσφέρουν ένα υγιές πρότυπο αυτοεκτίμησης, σεβασμού, αποδοχής και αγάπης του σώματος, ούτε προστατεύουν την παιδική ηλικία καθώς δεν δίνουν την ευκαιρία στα κορίτσια να ζήσουν ως κορίτσια έξω από καταναλωτικά πρότυπα.
Πάρα πολλοί γονείς και ψυχολόγοι έχουν από καιρό εκφράσει την ανησυχία του για το φαινόμενο αυτό καθώς με τα ιδιαίτερα σεξουαλικοποιημένα προϊόντα, όπως ορισμένα παιχνίδια, το μάρκετινγκ εκμεταλλεύεται τη φυσική τάση των παιδιών να μιμηθούν τα μεγαλύτερα παιδιά που έχουν ήδη μιμηθεί τα ενήλικα άτομα. Οι υπεύθυνοι του μάρκετινγκ υποστηρίζουν ότι σήμερα τα παιδιά μεγαλώνουν νωρίτερα και ότι όταν απευθύνονται σε παιδιά έως 6 ετών είναι σαν να απευθύνονται σε παιδιά 13 και όταν απευθύνονται σε παιδιά 13 ετών είναι σαν να είναι 20.
Η τακτική αυτή έχει ως αποτέλεσμα τα παιδιά να αποκτούν αντικείμενα που τα παγιδεύουν σε μια υποτιθέμενη ωριμότητα, αλλά στην πραγματικότητα η κρίση τους, η γνωστική και η συναισθηματική τους ανάπτυξη δεν συμβαδίζει με αυτήν. Είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό ότι κούκλες που έχουν σχεδιαστεί ειδικά για παιδιά 4 - 8 ετών να συνδέονται τόσο πολύ με μια αντικειμενοποιημένη σεξουαλικότητα των ενηλίκων. Τα κορίτσια μαθαίνουν ότι πρέπει να επιδιώξουν αυτό το τέλειο πρότυπο ομορφιάς, ότι η ομορφιά είναι βασικό συστατικό της γυναικείας ταυτότητας και πρέπει να την κυνηγούν. Γενικά, τα "κοριτσίστικα" παιχνίδια αυτού του τύπου επηρεάζουν αρνητικά την αυτοεικόνα των κοριτσιών, την αυτοεκτίμησή τους και τις μελλοντικές προοπτικές τους στην προσωπική και στην επαγγελματική ζωή.
Για παράδειγμα, υπάρχει σήμερα στις πετυχημένες κούκλες, όπως η Monster High ή η Lalaloopsy μια υπερβολή στο σχεδιασμό που μάλλον ξεκίνησε με την κούκλα Bratz, είναι πιο στυλιζαρισμένες σε σχέση με προηγούμενες δεκαετίες, με μεγάλα μάτια, σαρκώδη χείλη, ψηλά πόδια. Οι κούκλες Bratz που είναι ντυμένες με σεξουαλικοποιημένα είδη ένδυσης, όπως μίνι φούστα, δικτυωτό καλσόν και μποά από φτερά, είναι ιδιαίτερα δημοφιλείς στα κορίτσια και ενδιαφέρονται για τη μόδα, τη μουσική, τα αγόρια και την εικόνα τους. Προωθούνται στην αγορά με μπικίνι, ή κάνουν για ένα ζεστό μπάνιο, ή αναμιγνύουν ποτά, ή στέκονται στις σανίδες του σερφ έτοιμες για δράση. Οι κούκλες Monster Highθυμίζουν δημοφιλείς ιστορίες με τέρατα και έχουν σχετικά ονόματα, έχουν απίστευτα μακριά πόδια που προβάλλονται από κοντές φούστες, οι αναλογίες του σώματός τους είναι πιο ρεαλιστικές από αυτές της Barbie ή της Bratz, αλλά εξακολουθούν να είναι απίστευτα λεπτές, με πολύ λεπτή μέση και στήθος που προβάλλεται έντονα.
Να μη ξεχνάμε και την παγκοσμίου φήμης Barbie που είναι ένα πρότυπο ομορφιάς με αναλογίες σώματος που είναι αδύνατον να υπάρξουν στην πραγματική ζωή. Το σώμα της Barbie είναι αφύσικο και εξωπραγματικό, με την έννοια ότι δεν είναι συμβατό με το σωματότυπο μιας γυναίκας καθώς είναι ψηλότερη, έχει μακρύτερο λαιμό, μεγαλύτερη περιφέρεια στήθους, λεπτότερη μέση και λιγότερο σωματικό λίπος που ενδεχόμενα την οδηγεί να μην έχει εμμηνόρροια. Παρόλα αυτά η Barbie αποτελεί ένα κοινωνικά αποδεκτό και επιθυμητό πρότυπο ομορφιάς και παρά την αυξανόμενη ανησυχία για τα μηνύματα που μεταφέρουν αυτού του τύπου οι κούκλες στα παιδιά, οι πωλήσεις δεν φαίνεται να επηρεάζονται. Επιπλέον, με τη πληθώρα ρούχων, κοσμημάτων και αξεσουάρ που έχει θεωρείται ως καπιταλιστικό καταναλωτικό πρότυπο.
Στη δεκαετία του '40 και του '50, οι κούκλες ήταν λίγο πιο γλυκιές και ίσως πιο "φυσικές". Πάρα πολλά δημοφιλή παιχνίδια για κορίτσια που υπήρχαν από τη δεκαετία του 70 έχουν υποστεί με τα χρόνια αλλαγές και κυρίως έχει αλλάξει η εμφάνιση των γυναικείων χαρακτήρων και έγιναν πιο σέξι, ροζ και λαμπερές δίνοντας το μήνυμα ότι η εμφάνιση μετράει. Παλαιότερα οι γυναικείες αυτές φιγούρες ήταν πιο αθώες και με σωματότυπο πιο κοντά στο φυσιολογικό, ενώ τώρα είναι πιο αδύνατες, με μακρύτερα πόδια και περισσότερο make-up. Από την αλλαγή αυτή δεν ξέφυγαν και τα ζωάκια. Για παράδειγμα, το δημοφιλές My Little Pony - που πίσω στην δεκαετία του ογδόντα έμοιαζε περισσότερο με άλογο, τώρα έχει μακριά και λεπτά πόδια, μεγάλα μάτια με μακριές ψεύτικες βλεφαρίδες και μια μακριά, κυματιστή χαίτη.
Πάντως, προϊόντα τύπου κούκλες Bratz ή σέξι εσώρουχα για τα κορίτσια κάτω των 10 ετών δίνουν το μήνυμα στα κορίτσια ότι "το σεξ είναι δύναμη, είναι εμπόρευμα". Πολλοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι οι υπεύθυνοι του μάρκετινγκ χρησιμοποιούν την τακτική με τα σεξουαλικοποιημένα προϊόντα για παιδιά ως έναν τρόπο για να διευρύνουν τη ζήτηση. Επίσης, ανταποκρίνονται στην επιθυμία των κοριτσιών να δείχνουν σέξι, λογική που προωθείται από την ποπ κουλτούρα και μάλιστα θεωρείται μεγαλύτερης αξίας από την εξυπνάδα. Δεν υπάρχουν πολλά μοντέλα ρόλων μεταξύ των εφήβων και ορισμένα περιοδικά προωθούν σέξι εικόνες και στη συνέχεια ενθαρρύνουν τα κορίτσια να αγοράσουν το μακιγιάζ και τα ρούχα για να μοιάζουν με τα μοντέλα αυτά και τις διασημότητες.
Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή καθώς τα τελευταία χρόνια το φαινόμενο της σεξουαλικοποίησης των κοριτσιών γίνεται όλο και πιο έντονο, τόσο στα παιχνίδια –ηλεκτρονικά και μη -όσο και στις παιδικές εκπομπές και στα παιδικά ρούχα (σεξουαλικοποιημένοι χαρακτήρες, υπερβολικά θηλυκή μόδα, μακιγιάζ σε πολύ μικρές ηλικίες, εξαιρετικά περιποιημένα μαλλιά, μανικιούρ, τακούνια, σέξι ρούχα σύμφωνα με τις επιταγές της μόδας, υπερβολικά λεπτό σώμα με έντονες καμπύλες, επίμονη ενασχόληση με την εικόνα σώματος, αναπαραστάσεις των κοριτσιών ως "μικρές κυρίες" κ.ά.). Τα κοινωνικά μηνύματα που συμβάλλουν στην σεξουαλικοποίηση των κοριτσιών προέρχονται όχι μόνο από τα ΜΜΕ και τη βιομηχανία της μόδας, των παιχνιδιών και της ψυχαγωγίας, αλλά και μέσω των διαπροσωπικών σχέσεων που αναπτύσσουν τα κορίτσια (π.χ., με γονείς, εκπαιδευτικούς, συμμαθητές/τριες κ.ά).
Στο πεδίο της Ψυχολογίας υπάρχουν πολλές θεωρίες που ερμηνεύουν πώς η σεξουαλικοποίηση των κοριτσιών (και των γυναικών) μπορεί να επηρεάσει την ευημερία τους. Πάρα πολλά δεδομένα τεκμηριώνουν ότι σεξουαλικοποίηση έχει αρνητικές επιπτώσεις σε ένα ευρύ φάσμα τομέων, συμπεριλαμβανομένης της γνωστικής λειτουργίας, της σωματικής και ψυχικής υγείας, της σεξουαλικότητας και των στάσεων και αντιλήψεων. Αν και οι περισσότερες από αυτές τις μελέτες έχουν διεξαχθεί με κορίτσια στα τέλη της εφηβείας, τα ευρήματα είναι πολύ πιθανόν ότι γενικεύονται και σε νεότερες εφήβους και κορίτσια- και μάλιστα εκεί οι επιπτώσεις πρέπει να είναι ακόμη πιο έντονες επειδή η ταυτότητα είναι πολύ περισσότερο ακόμα υπό διαμόρφωση.
Το φαινόμενο αυτό μπορεί να αποβεί επικίνδυνο για την ψυχική υγεία καθώς και για την προώθηση ενός υγιούς κοινωνικού προτύπου για τα κορίτσια, αλλά δυστυχώς προωθείται από τη βιομηχανία της ψυχαγωγίας, της μόδας και των παιχνιδιών. Πολλές μεγάλες επιστημονικές ενώσεις, όπως η Αμερικανική Ενωση Ψυχολόγων (APA) προειδοποιούν και έχουν αναλάβει εκστρατείες ενημέρωσης για τις επιπτώσεις που έχει να ενθαρρύνονται τα μικρά κορίτσια να υιοθετούν συμπεριφορές που δε είναι συμβατές με την ηλικία τους και τα θέτουν σε έναν πρόωρο σεξουαλικό ρόλο, γεγονός που μπορεί να συμβάλλει στη δημιουργία προβλημάτων αυτοεικόνας, αυτοπεποίθησης, στην ανάπτυξη κατάθλιψης και διαταραχών πρόσληψης τροφής. Το προβαλλόμενο ανέφικτο πρότυπο ομορφιάς που δίνει ως μήνυμα η κούκλα Barbie μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες για τα νεαρά κορίτσια καθώς μπορεί να συμβάλει στη δημιουργία νευρικής ανορεξίας.
Το ανησυχητικό είναι ότι η διάγνωση των διαταραχών πρόσληψης τροφής (που συνδέονται άμεσα με τη δυσαρέσκεια για την αυτοεικόνα και την αυτοεκτίμηση) γίνεται σε όλο και μικρότερες ηλικίες κοριτσιών, σύμφωνα με τους ειδικούς στα θέματα αυτά. Πάρα πολλά μικρά κορίτσια αποπειρώνται να κάνουν δίαιτα για να μεταμορφωθούν στα προβαλλόμενα γυναικεία πρότυπα που δε συνάδουν ούτε με την ηλικία τους, ούτε πάντα με την πραγματικότητα.
Σε κοινωνικό επίπεδο, υπάρχει ένα θέμα με το γεγονός ότι τα παιχνίδια – πέρα από το ότι προωθούν ένα συγκεκριμένο πρότυπο ομορφιάς και τα κορίτσια καλούνται να προσαρμοστούν σε αυτό από μικρή ηλικία -τονίζουν στα κορίτσια πόσο σημαντική είναι η εμφάνιση και στρέφουν την προσοχή τους στο να θέτουν ως προτεραιότητα την περιποίησή τους και όχι άλλα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς τους ή άλλες τους δεξιότητες. Αυτό, επιπρόσθετα συμβάλει στην πρόωρη σεξουαλικοποίησή τους και κατά συνέπεια στην αντικειμενοποίηση των γυναικών (Αμερικανική Ένωση Ψυχολόγων (APA), Task Force on the Sexualization of Girls).
Η σεξουαλικοποίηση των κοριτσιών μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις σε άλλες ομάδες (π.χ. αγόρια και ενήλικες άνδρες και γυναίκες) και στην κοινωνία ευρύτερα. Η έκθεση σε πολύ περιορισμένα ιδανικά της γυναικείας σεξουαλικής ελκυστικότητας μπορεί να προκαλέσει δυσκολίες σε μερικούς άνδρες να βρουν μια "αποδεκτή" σύντροφο ή να απολαύσουν πλήρως τη συντροφικότητα. Ενήλικες γυναίκες μπορεί να υποφέρουν, προσπαθώντας να προσαρμοσθούν με όλο και νεαρότερα πρότυπα της ιδανικής γυναικείας ομορφιάς. Στις γενικές κοινωνικές επιπτώσεις της σεξουαλικοποίησης των κοριτσιών μπορεί να ενταχθεί η αύξηση του σεξισμού, ότι λιγότερα κορίτσια ακολουθούν σταδιοδρομίες στον τομέα των φυσικών επιστημών, της τεχνολογίας, της μηχανικής και των μαθηματικών, η αύξηση της σεξουαλικής παρενόχλησης και της σεξουαλικής βίας και η αυξημένη ζήτηση για παιδική πορνογραφία.
*Η Δήμητρα Κογκίδου είναι καθηγήτρια στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης στο ΑΠΘ
