Δεν ζω στην Τούμπα, δεν έχω περάσει καν έξω από τους στάβλους του Δήμου, εκεί όπου σχεδιάζει ο δήμος να δημιουργήσει φιλοξενείο για οικογένειες προσφύγων που ζητούν άσυλο. Περνάω όμως κάθε πρωί από το (πάλαι ποτέ) Κέντρο Υποδοχής Προσφύγων και αιτούντων άσυλο Θεσσαλονίκης, τον Ξενώνα στη Φιλίππου με Σιατίστης. Στα σχεδόν δυο χρονια που ζω στη γειτονά, συνυπάρχουμε χωρίς προβλήματα, για κανένα από τα δύο μέρη. Δεν άκουσα απο “αγανακτισμένους” περίοικους διαμαρτυρίες, δεν μου ανέφεραν τίποτα οι μετανάστες που ζουν στον ξενώνα, δεν βρήκα στο ίντερνετ αναφορά για παρουσία της αστυνομίας στο χώρο για οποιοδήποτε λόγο- εξάλλου η αστυνομία έστειλνε τους αιτούντες άσυλο στο συγκεκριμένο χώρο, που λειτουργούσε υπό την αιγίδα του υπουργείου Υγείας Πρόνοιας. Και σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσα να σκεφτώ ότι οι “αθόρυβοι γείτονές μου” υποβαθμίζουν τη γειτονιά.
Εντόπισα το ροζ κτίριο του ξενώνα όταν έψαχνα να νοικιάσω διαμέρισμα στην περιοχή. Ήταν ένα από αυτά τα παλιά σπίτια που “λιμπιζόμουν” τότε. Πρώτα είδα την μπουγάδα και απογοητεύτηκα- “νοικιασμένο κι αυτό”. Μετά είδα την επιγραφή και εντυπωσιάστηκα- “κοίτα να δεις, που το υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας έχει διαθέσει ολόκληρο το κτίριο για τους πρόσφυγες” σκέφτηκα. Ευτυχώς για μένα, βρήκα σπίτι λίγο πιο πάνω. Τη γειτονιά τη λάτρεψα. Και τι δεν έχει. Τη ρωμαϊκή αγορά, τα ψαγμένα καφέ, το κατάστημα με τα vintage ρούχα στο ισόγειο ενός νεοκλασικού, τα παλαιοπωλεία του Μπιτ Παζάρ, τα επιπλάδικα για τους φοιτητές, το μπακάλικο του ιρακινού παραδίπλα, το τουριστικό πρακτορείο των γεωργιανών, το μαγειρίο “σιβηρία” με την ωραία μανιταρόσουπα που για χάρη της ανέχεσαι την πολυλογου μαγείρισα που ήρθε από τη Ρωσία. Και λίγο πιο κάτω είναι η “άνω Αριστοτέλους”, όπου ακούς λογιών λογιών γλώσσες, από ρώσικα και τούρκικα, μέχρι τα γαλλικά των Αφρικανών και την ελληνική αργκο, σκυλιά να τρέχουν με τη γλώσσα απέξω και την ουρά στο τσακ να ξεκολλήσει από την προσμονή, παιδιά να παίζουν με τα σκέιτ, με τα ποδήλατα, με ό,τι βρουν… Με λίγα λόγια γειτονιά χάρμα.
Μέσα σε αυτή την πανδαισία των χρωμάτων φωτογραφία 2-3και το μποτιλιάρισμα αισθημάτων, που τραγουδά και η Χαρούλα, είναι και ο ξενώνας. Ένα παλιό, “αθόρυβο” κτίριο. Δεν ακούς φωνές. Σαν οι άνθρωποι που ζουν εκεί να μην θέλουν να τραβήξουν την προσοχή. Μόνο καμιά φορά βλέπεις πολύχρωμες μπουγάδες ή κάποιο παιδικό παιχνίδι πεσμένο απο το μπαλκόνι πάνω στα καπό των αυτοκινήτων που είναι παρκαρισμένα.
Όταν “έσκασε” το θέμα με τον ξενώνα στην Τούμπα, σκέφτηκα να επισκεφτώ τους γείτονες, που ζουν δίπλα σε εμάς με τις “κανονικές” ζωές, τα “κανονικά” σπίτια, και αυτοκίνητα, και τις δουλειές (όσοι έχουν ακόμη), να δω πως ζουν- μιας και τόσο καιρό δεν είχαν κάνει αισθητή την παρουσία τους στη γειτονιά. Οι πόρτες του κτιρίου ήταν ανοικτές. Ανέβηκα την παλιά σκάλα και άκουγα τα βήματά μου στα σκαλιά. Στο διάδρομο, μια ξύλινη κούνια για μωρό και απλωμένη μπουγάδα.
Στον πρώτο όροφο, στο βάθος του διαδρόμου, άκουσα θόρυβο. Ήταν από την τηλεόραση. Ο πιτσιρικάς ήταν τόσο απορροφημένος να παίζει ένα βιντεοπαιχνίδι που δεν με πήρε είδηση. Αναγκάστηκα να διακόψω τον μικρό απο το παιχνίδι και να τον ρωτήσω που είναι η μαμά. Η Ζαχάρα ήταν μια γυναικα με φοβισμένο χαμόγελο και φουσκωμένη κοιλιά, λόγω εγκυμοσύνης. Της έδειξα την εφημερίδα για να της εξηγήσω ότι είμαι δημοσιογράφος. Αργότερα ήρθε ο σύζυγός της, ο Μοχάμεντ, που μιλούσε λίγα ελληνικά. Ήταν από το Σουδάν, έφυγε πριν τη διχοτόμηση σε βόρειο και νότιο Σουδάν, αλλά γεννήθηκε και μεγάλωσε σε μια χώρα που εδώ και μισό αιώνα ταλανίζεται από εμφύλιες συγκρούσεις και δικτατορικά καθεστώτα. Από το 2005 ζει στην Ελλάδα. Εδώ γεννήθηκε ο γιος του. Εδώ και η μικρή του κόρη, όχι μεγαλύτερη από τεσσάρων, που εμφανίστηκε κάποια στιγμή και άρχισε να μου κάνει νάζια και γλύκες και ντροπές. Ο μπαμπάς της, ευγενικός αλλά λιγομίλητος και διστακτικός. Όταν έφτασε στην Ελλάδα, βρήκε προσωρινό καταφύγιο στον ξενώνα αιτούντων άσυλο, που τότε λειτουργούσε κανονικά. Μετά βρήκε μια δουλειά, έφυγε απο το παλιό κτίριο, έκανε το σπιτικό του. Η τελευταία του δουλειά ήταν σε κατασκευαστική εταιρεία, αλλά στο τέλος έμεινε απλήρωτος και άνεργος. Έτσι αναγκάστηκε να βρει προσωρινό καταφύγιο στον ξενώνα, όπου επέστρεψε και ζει εδω και δυο βδομάδες. Σε έξι μήνες πρέπει να ξαναπάει στην Αθήνα “για τα χαρτιά”. Προς το παρόν μένει με την έγκυο γυναίκα του και τα δυο τους παιδιά σε αυτό το ρημαδιασμένο κτίριο που το καλοκαίρι “βράζει” και το χειμώνα είναι ψυγείο.
Έναν όροφο πιο πάνω συναντώ τον Νασραντίν. Δείχνω και σε αυτόν την εφημερίδα και προσπαθώ να του εξηγήσω. Είναι καχύποπτος. “Και γιατί να σου μιλήσω; Κάθε φορά που έρχονται δημοσιογράφοι τα πράγματα μετά γίνονται χειρότερα για μας” λέει στην αρχή. Με τη μεσολάβηση του γιου του, του Ιμπραχιμ, που μιλάει καλά τα ελληνικά, μαλακώνει και με καλεί στο σπιτικό του για να με κεράσει καφέ. Καθόμαστε σε ένα στρώμα στο πάτωμα.
Στη μια πλευρά η σημαία του Κουρδιστάν, στην άλλη η ελληνική. Η άρρωστη γυναίκα του κάθεται παραπέρα, αμίλητη. Η οικογένεια ήρθε από τη Συρία, λίγο πριν το ξέσπασμα του εμφυλίου. “Έχουμε ροζ κάρτα” λέει ο Νασραντίν και μεταφράζει ο Ιμπραχίμ. “Σε όλη την Ευρώπη οι Σύριοι πρόσφυγες έχουν δικαιώματα, μόνο στην Ελλάδα είμαστε σαν δούλοι, στην Ελλάδα που ξέρει τι θα πει προσφυγιά. Για να φύγει η οικογένειά μου απο εδώ χρειάζομαι 20.000 ευρώ και δεν τα έχω, είμαι άρρωστος δεν μπορώ να δουλέψω”. Και τα παιδιά του, που μπορούν, δεν βρίσκουν μεροκάματο, κι όταν βρουν δεν είναι σίγουρο ότι θα πληρωθούν για τη δουλειά τους. “Δούλεψα σε ένα εργαστηριο με πλαστικά, 14 ώρες ορθοστασία και σκληρή δουλειά για 25 ευρώ. το αφεντικο μου χρωστούσε λεφτά. Δώσαμε ραντεβού στην Αριστοτέλους, τον περίμενα 3 ώρες αλλά δεν εμφανίστηκε ποτέ” λέει ο Ιμπραχίμ. Ήρθε στην Ελλάα σε ηλικία 15 ετών, μη γνωρίζοντας λέξη ελληνικά. Τελείωσε το διαπολιτισμικό σχολείο- για αυτόν “το καλύτερο σχολείο”- και ονειρεύεται να “βγάλει χαρτιά” και να μείνει στην Ελλάδα, να γίνει μεταφραστής από τα αράβικα και τα κούρδικα. Τώρα, στον ξενώνα, μαθαίνει και φαρσί από τους ιρανούς που μένουν στον δεύτερο όροφο. Για όσο ακόμα μείνει στον ξενώνα.
Κάποτε έμεναν εδώ δεκάδες οικογένειες. Είχαν παρόμοιες ιστορίες να διηγηθούν με αυτές που άκουσα κι εγω. Άνθωποι από χώρες σε πόλεμο, άνθρωποι κυνηγημένοι, που αναζητούν καταφύγιο. Τώρα τα δωμάτια έχουν αδειάσει. Έμειναν τέσσερις πέντε οικογένειες, από το Σουδάν, τη Συρία, το Ιράν, το Αφγανιστάν.
Τα μεσημέρια ο δήμος Θεσσαλονίκης φέρνει πακέτα με φαγητό. Οι μερίδες είναι στο περίπου, γιατί ο αριθμός όσων ζουν εκεί αλλάζει απο βδομάδα σε εβδομάδα. Ο χώρος κάθε άλλο παρά είναι ιδανικός. Παλιό κτίριο, κοινόχρηστες και ξεχαρβαλωμένες τουαλέτες, αφόρητη ζέστη. Όπως μου είπαν οι άνθρωποι που ζουν εκεί, πολλοί εφυγαν, χάρη στη φιλανθρωπία της γερμανικής ευαγγελικής εκκλησίας που τους χορηγεί σπίτι για τρεις μήνες. Μετά, ποιος ξέρει τι;
Το κτίριο του ξενώνα ανήκει στο δήμο Θέρμης. Ο ξενώνας λειτούργησε για μια δεκαετία υπό την ΜΚΟ “Κοινωνική Αλληλεγγύη” που εκμεταλλεύτηκε κοινοτικά κονδύλια (βλ. έναν απολογισμό της ίδιας της ΜΚΟ) και κατηγορήθηκε για κακοδιαχείριση. Για ένα διάστημα ενεπλάκη ενεργά η αντιρατσιστική η οποία στη συνέχεια αποχώρησε μη μπορώντας να καλύψει οικονομικά το όλο εγχείρημα. Ο ξενώνας είναι πλέον ανοικτός και αυτοδιαχειριζόμενος, πα να πει, οι άνθρωποι βρίσκουν εκεί μια στέγη και τίποτα παραπάνω. Το ρεύμα δεν το πληρώνει κανείς και ο λογαριασμός έχει φτάσει στις 60.000 ευρώ.
“Αργά ή γρήγορα θα κόψουν το ρεύμα, θα μας βγάλουν στο δρόμο και μετά τι θα κάνουμε;”. Ο φόβος του Νασραντίν είναι κοινός για όλους τους πρόσφυγες που ζουν στον ξενώνα της Σιατίστης. Ο φόβος των κατοίκων της Τούμπας, πάλι, είναι ότι θα γκετοποιηθεί και θα υποβαθμιστεί η περιοχή επειδή θα ζουν στην ίδια γειτονιά, μαζί με καμια δεκαριά οικογένειες προσφύγων! Ο φόβος για την επιβίωση απέναντι στο φόβο για την… υποβάθμιση, που υποτίθεται ότι συνεπάγεται η συνύπαρξη με τον ξένο. Πρόκειται για απλή, καθαρή, ανόθευτη ξενοφοβία.
Ξεκίνησα να γράφω αυτό το κείμενο γιατί δεν μπορούσα να κατανοησω τις αντιδράσεις. Αυθόρμητα θα’ θελα να πω στους κατοίκους της Τούμπας “μην φοβάστε” και να τους καλέσω να περάσουν μια βόλτα απο τη γειτονιά μου.
Κάποτε ο ξενώνας ίσως λειτουργούσε όπως πρέπει. Σήμερα ειναι παρατημένος. Ακόμα κι έτσι όμως δεν αποτελεί πρόβλημα για τη γειτονιά. Εκεί ζουν άνθρωποι που απλώς ψάχνουν καταφύγιοκαι χρειάζονται φροντίδα. Αυτή τη φροντίδα, ειδικά στους αιτούντες άσυλο, που έρχονται απο χώρες σε πόλεμο, οφείλει να την παρέχει η ελληνική πολιτεία, τουλάχιστον μέχρι να εξεταστεί η αίτησή τους.
Σύμφωνα με όσα υποστηρίζει η δημοτική αρχή:
- Το πρόγραμμα υλοποιείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο για τους Πρόσφυγες, την ΜΚΟ Αρσις και το Δήμο Θεσσαλονίκης. Για την υλοποίηση του προγράμματος απαιτούνταν ιδιόκτητα κτίρια ή κτίρια με παραχώρηση χρήσης. Ο προϋπολογισμός του προγράμματος είναι περίπου 600.000 ευρώ για δύο χρόνια.
- Τα κτίρια του δήμου έχουν έκταση 1500 τ.μ και βρίσκονται σε οικόπεδο 4 στρεμμάτων. Ο χώρος που θα χρησιμοποιηθεί για το φιλοξενείο είναι 500 -600 τμ.
- Ο ξενώνας θα φιλοξενεί κάθε φορά 7-8 οικογένειες προσφύγων που ζητούν άσυλο. Τυπικά η διαδικασία του ασύλου θα πρέπει να ολοκληρώνεται σε 6 μήνες. Αυτός θα είναι και ο χρόνος παραμονής στο φιλοξενείο
- Η δομή δεν θα έχει καμία σχέση με κέντρα κράτησης μεταναστών (όπου η κατάσταση είναι όντως άθλια). Δεν θα υπάρχουν φύλακες και συρματοπλέγματα (αφού οι αιτούντες άσυλο παραμένουν νόμιμα στη χώρα, μέχρι να εξεταστεί η υπόθεσή τους) Αντιθέτως στο κέντρο φιλοξενίας θα παρέχονται υπηρεσίες κοινωνικής υποστήριξης απο ειδικούς
Στο μεταξύ, αναπτύχθηκε ένας διάλογος στην αίθουσα του δημοτικού συμβουλίου και σε δημόσιες συζητήσεις στο διαδίκτυο. (Βλ. ενδεικτικά κείμενα των Μ. Κεχαϊδη, thanos_k, gazakas και στο fb.) Με κάποια απο τα ζητήματα που θίγονται στη διαδικτυακή συζήτηση που είναι σε εξέλιξη, συμφωνω. Άλλα τα θεωρώ απλώς προσχηματικά και άλλα απλως ξενοφοβικά. Για παράδειγμα, έχουν δίκιο που διαμαρτύρονται οι κάτοικοι γιατί δεν έγινε διαβούλευση πριν αποφασιστεί η ένταξη στο πρόγραμμα. Επίσης, υπάρχει ένα ζήτημα για την τύχη αυτού του εγχειρήματος, όταν τελειώσουν τα λεφτά του προγράμματος. Η διοίκηση του δήμου υποστηρίζει ότι αφού τελειώσει το πρόγραμμα, θα το χρηματοδοτήσει από τον προϋπολογισμό του δήμου. Κοντός ψαλμός αλληλούια, για να δούμε αν θα το πράξει, το προγραμμα ολοκληρώνεται τέλη του 2015. Οι αποσπασματικές κινήσεις είναι και αναποτελεσματικές, αλλά από την άλλη πιο εύκολα συνεχίζεις τη λειτουργία μιας δομής που ήδη υπάρχει παρά φτιάχνεις από το μηδέν κάτι που δεν υπάρχει.
Τα χρήματα του προγράμματος όντως δεν καλύπτουν τη συνολική ανάπλαση (και δεν θα μπορούσε άλλωστε να προέλθει αυτή από το ταμείο για τους πρόσφυγες). Τα χρήματα φτάνουν για να γίνει κάπως βιώσιμος ο χώρος για μερικές οικογένειες και για να πληρωθούν οι εργαζόμενοι στον Ξενώνα που θα παρέχουν υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας. Το υπόλοιπο τμήμα των κτιρίων μπορεί κάλλιστα να ενταχθεί σε κάποιο άλλο χρηματοδοτικό πρόγραμμα, αναλόγως με το τι προορίζεται να γίνει. Η λύση του ερημωμένου ξενοδοχείου στη Θέρμη είναι της κατηγορίας “φύγε κακό απο πάνω μου” , όσο για τη λύση της κατάληψης Δελτα, το κτίριο ανήκει στο ΤΕΙ και όχι στο δήμο (εξ όσων γνωρίζω). Τα περί κοινού προαυλισμού ταλαιπωρημένων ανθρώπων και ανέμελων παιδιών δεν θα’ θελα να τα σχολιάσω, έτσι κι αλλιώς και ο συντάκτης του κειμένου αναγνώρισε ότι ήταν ατυχής η έκφραση. Όσο για το ποιες είναι οι προτεραιότητες της δημοτικής αρχής για τη γειτονιά και την πόλη, το ερώτημα είναι απολύτως εύλογο και πρέπει να τίθεται συνεχώς αλλά το γεγονός ότι τίθεται τώρα που ανέκυψε το θέμα με το φιλοξενείο το καθιστά προσχηματικό.
Ο δήμος δημιουργεί μια δομή υποστήριξης προσφύγων που ζητούν άσυλο, στον αστικό ιστό και όχι σε κάποιο “γκέτο”. Δεν μπορώ παρά να συμφωνήσω με αυτό (αναγνωρίζοντας τους επιμέρους λανθασμένους χειρισμούς). “Η ξενοφοβία που έχει ο μέσος κάτοικος της περιοχής” νομίζω ότι δεν ξεπερνιέται με το να δημιουργηθούν γυάλες που να απομονώνουν τους ντόπιους από τους μετανάστες.
Με αφορμή τη συζήτηση που άνοιξε για τον ξενώνα, το να ζητούν οι κάτοικοι της Τούμπας, ΚΑΙ αναβάθμιση του περιβάλλοντος χώρου με πράσινο ΚΑΙ αξιοποίηση των υπολοίπων χώρων του κτιρίου είναι απολύτως λογικό. Το να τίθεται το θέμα ως ” Ή πράσινο και βρεφονηπιακοί σταθμοί Ή προσωρινή φιλοξενία 6-7 οικογενειών με παιδιά” είναι απολύτως ξενοφοβικό. Κατά τον Σύλλογο Κατοίκων Τούμπας η “Ενωση” “Το χειρότερο είναι ότι τα παιδιά της περιοχής δεν θα μπορούν να παίζουν άνετα ακόμη και στην παιδική χαρά της περιοχής γιατί δεν θα ξέρουν αυτοί που φιλοξενούνται τι βιολί βαράνε”. Κατ’ εμέ το χειρότερο για τα παιδιά της Τούμπας είναι ότι δεν θα τα αφήνουν να παίζουν στην ίδια αυλή με τα παιδιά των προσφύγων που θα μένουν στο Φιλοξενείο. Θα τους στερήσουν ένα πολύτιμο μάθημα ζωής για το σεβασμό, τη συνύπαρξη και την αποδοχή του άλλου. Και κάπως έτσι, με τις “μικρές Τούμπες” σε κάθε γειτονιά, αυτό που κάποτε νομίζαμε για αυγό του φιδιού, θα αποδειχθεί ότι έκρυβε μέσα του ολόκληρο δράκοντα. Και δεν θα είναι παραμύθι με καλό τέλος.
