 |
| Διάλειμμα εργασίας Vincent van Gogh 1890 |
Η ιδιότητά μου είναι Άνθρωπος
Ένα χαρακτηριστικό της σύγχρονης εποχής είναι η αλλοίωση της έννοιας του Ανθρώπου. Καθημερινά ερχόμαστε σε επαφή με παράγοντες που συρρικνώνουν την έννοια του ανθρώπινου χαρακτήρα, μειώνοντας τη δυναμική που φέρει από τη φύση του. Οι παράγοντες αυτοί λαμβάνονται ως εξωτερικοί από τον εαυτό, για παράδειγμα η κοινή γνώμη, το κοινωνικό και πολιτικό κατεστημένο, η μοίρα. Η υπεροχή μας συγκριτικά με τα υπόλοιπα έμβια όντα στον πλανήτη δεν είναι μόνο ο νους, αλλά το σύνολο των χαρακτηριστικών που μας απαρτίζουν ως ανθρώπους. Για να αναφέρουμε κάποια από αυτά είναι η ικανότητα να αισθανόμαστε αλλά και να συν-αισθανόμαστε τον συνάνθρωπό μας, η ικανότητά μας να επιθυμούμε, η ικανότητα να σχεδιάζουμε τις πράξεις μας, να αναλογιζόμαστε πράξεις που ήδη έχουμε τελέσει κ.ά. Με άλλα λόγια, η σύγχρονη εποχή τείνει να διαβρώνει την εγγενή δυνατότητα που φέρει η ανθρώπινη φύση περιορίζοντάς την. Ωστόσο, πολύ συχνά ξεχνάμε το ότι έχουμε ένα ισχυρό όπλο να αντισταθούμε κι αυτό είναι η δυνατότητα της επιλογής. Για να προλάβω τυχόν ενστάσεις σχετικές με την αδυναμία μας να επιλέξουμε τα γεγονότα που μας συμβαίνουν, θα ήθελα να τονίσω πως μπορεί να μην επιλέγουμε τα γεγονότα που θα μας συμβούν, αλλά οπωσδήποτε επιλέγουμε τον τρόπο που θα αντιδράσουμε σ’ αυτά και θα τα αντιμετωπίσουμε. Για παράδειγμα, η απόλυση από τη δουλειά μου εξαιτίας της οικονομικής κρίσης δεν είναι ένα γεγονός που το έχω επιλέξει. Ωστόσο, το αν θα μείνω μέσα στο σπίτι αποδίδοντας το γεγονός στην κακή μου τύχη ή αν θα βγω έξω από το σπίτι αναζητώντας και διεκδικώντας καλύτερες συνθήκες είναι μια δική μου επιλογή.
Έχοντας ως βάση τα παραπάνω, ας αναφερθούμε σε μερικές περιπτώσεις που η ανθρώπινή μας ιδιότητα φαίνεται να παρακμάζει. Η πιο συχνή περίπτωση είναι η συρρίκνωση της ικανότητάς μας να αισθανόμαστε. Μοιάζει σαν να ζούμε στην εποχή του επίπεδου συναισθήματος. Αποφεύγουμε έντονα συναισθήματα, όπως ο έρωτας ή ο θυμός, επιλέγοντας να σχετιστούμε με τους ανθρώπους με έναν τρόπο χλιαρό. Συνήθως επιλέγουμε να συνάπτουμε ρηχές και εφήμερες σχέσεις. Επιπλέον, δεν είναι λίγες οι φορές που προτιμάμε να μην εκφράζουμε αυτό που νιώθουμε προκειμένου να μην στενοχωρήσουμε τον άλλον ή φοβούμενοι τη μη ανταπόκριση ή την αντίδραση του περίγυρου, ακόμα κι αν το συναίσθημα μέσα μας βαλτώνει.
Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα η ένταση του συναισθήματος να περιορίζεται και πιθανόν να εκφράζεται με άλλους τρόπους, λιγότερο ενδεδειγμένους. Ένα παράδειγμα θα μπορούσε να αποτελέσει ο καβγάς ανάμεσα σε ένα ζευγάρι εξαιτίας του θυμού που αισθάνεται η γυναίκα προς την πεθερά της. Μια δεύτερη συνέπεια της μη έκφρασης των συναισθημάτων μας είναι η αδυναμία μας να συν-αισθανθούμε τον άνθρωπο που κάθεται δίπλα μας. Συχνά συμπεριφερόμαστε κυνικά, γιατί ακριβώς δυσκολευόμαστε να μπούμε στη θέση του άλλου.
Η εστίαση της προσοχής στις επαγγελματικές ικανότητες και την εύρεση εργασίας σε ένα αβέβαιο επαγγελματικό τοπίο αποτελεί ίσως τη συχνότερη παγίδα, η οποία διαδραματίζει και αυτή τον ρόλο της στη συρρίκνωση της ιδιότητάς μας ως Άνθρωποι. Πιο συγκεκριμένα, προκειμένου να ανταπεξέλθουμε στις οικονομικές δυσχέρειες που χαρακτηρίζουν την εποχή μας αναλωνόμαστε αφενός σ’ έναν αγώνα απόκτησης δεξιοτήτων και αφετέρου σ’ ένα κυνήγι επαγγελματικών θέσεων, ξεχνώντας πολύ συχνά πως πέρα από τη εργασία, οι επιθυμίες μας για ελεύθερο χρόνο, χαλάρωση, διασκέδαση και συνάντηση με αγαπημένα πρόσωπα καταλαμβάνουν έναν εξίσου σημαντικό και ζωτικό χώρο στην καθημερινότητά μας.
Τέλος, ένας άλλος παράγοντας - όχι τόσο φανερός, αλλά αρκετά σημαντικός - που μπορεί να μειώσει τη δυναμική του Ανθρώπου είναι η ελπίδα. Η έκφραση «Η ελπίδα πεθαίνει πάντα τελευταία» είναι ίσως μία απ’ τις πιο παραπλανητικές εκφράσεις κι αυτό γιατί συχνά υπονομεύει τα κίνητρά μας για να προσπαθήσουμε. Η ελπίδα μοιάζει σαν να αποδίδει την έκβαση ενός γεγονότος κάπου αλλού, πέρα από μας. Δεν είναι λίγες οι φορές που η ελπίδα αποδείχθηκε αναξιόπιστος σύντροφος κι αυτό γιατί αναφερόταν σε κάτι έξω από τον εαυτό. Ζώντας σ’ έναν κόσμο διαρκώς μεταβαλλόμενο, η ελπίδα μπορεί να δημιουργήσει ένα αίσθημα ανασφάλειας, όταν συνάδει με την αναμονή ενός αποτελέσματος, όπου ο εαυτός δεν έχει καμία θέση. Συχνά λέμε «Ελπίζω όλα να πάνε καλά.» παραλείποντας το γεγονός πως για να πάνε όλα καλά χρειάζεται πρωτίστως η προσωπική προσπάθεια του καθενός.
Η συρρίκνωση ή και αποφυγή των συναισθημάτων μας, η μετά μανίας απόκτηση επαγγελματικών δεξιοτήτων και αναζήτηση θέσεων εργασίας (και λέω θέσεων γιατί συχνά κάνουμε περισσότερες δουλειές από μία προκειμένου να ανταπεξέλθουμε στις οικονομικές απαιτήσεις) και η συνήθειά μας να ελπίζουμε, μειώνοντας πολλές φορές την προσπάθεια που καταβάλλουμε, αποτελούν κάποιες από τις συνθήκες που μας μηχανοποιούν και μας κάνουν να ξεχάσουμε πως πέρα από γονείς, σύζυγοι, υπάλληλοι, εργοδότες, συνεργάτες, επαγγελματίες είμαστε Άνθρωποι. Τείνουμε να ξεχάσουμε το τι σημαίνει να είσαι Άνθρωπος, το ότι χρειάζεται μεγαλύτερη προσπάθεια για να διατηρείς την ταυτότητά σου ως Άνθρωπος παρά για να βρεις μια θέση εργασίας ή για να προσφέρεις στο παιδί σου τις καλύτερες σπουδές.
Η απάντηση γι αυτά είναι κάτι περισσότερο από απλές συμβουλές και νουθεσίες του τύπου «Να είσαι ο εαυτός σου» ή «Να κάνεις αυτό που θες εσύ».
Για να συμβεί αυτό πρέπει πρώτα να αναλογιστούμε τι σημαίνει να είμαι ο εαυτός μου, τι σημαίνει να έχω επιθυμίες και όχι μόνο υποχρεώσεις, τι σημαίνει να επιλέγω εγώ τον τρόπο που θα ζήσω και να διαμορφώνω μια πορεία ζωής με βάση τις δικές μου προδιαγραφές, τι σημαίνει να μπορώ να λέω «Όχι» όταν κάτι αντικρούει στον κώδικα αξιών μου, ακόμα κι όταν όλοι οι άλλοι λένε «Ναι», τι σημαίνει να αισθάνομαι και να εκφράζω ό,τι αισθάνομαι, τι σημαίνει να ακούω τον συνάνθρωπό μου, τι σημαίνει να προσπαθώ χωρίς μόνο να ελπίζω και τέλος τι σημαίνει τελικά να είμαι Άνθρωπος.
Σοφία Ασαλέα
Ψυχολόγος - Ειδικευόμενη Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια
