Είναι αναμενόμενο, για παράδειγμα, ένας γονιός να θέλει το παιδί του να διαβάζει περισσότερο, να τρώει πιο υγιεινές τροφές, να γυρίζει σπίτι στην ώρα του. Από την άλλη, είναι αναμενόμενο, να θέλει το παιδί του να ασχολείται λιγότερο με πράγματα... όχι τόσο σημαντικά, όπως τα βιντεοπαιχνίδια ή το τηλέφωνο.
Προκειμένου, λοιπόν, ο γονιός να ελέγξει την ανεπιθύμητη συμπεριφορά του παιδιού του, είναι σύνηθες να εφαρμόζει τιμωρίες και απειλές για να την αποτρέψει. Έτσι, για παράδειγμα, όταν ο γονιός βλέπει το παιδί του να μη διαβάζει και να κάνει κάτι άλλο αντί αυτού... αρχίζει τις απειλές:
"Δεν θα περάσεις στο Πανεπιστήμιο", "Δεν θα βρεις καλή θέση", "Εγώ τόσες θυσίες κάνω για εσένα κι΄εσύ με πληγώνεις με αυτό τον τρόπο" κλπ. Τέτοιου είδους απειλές συνοδεύονται αναπόφευκτα και από την τιμωρία. Βλέπει, για παράδειγμα, ο γονιός το παιδί του να παίζει ένα βιντεοπαιχνίδι και του λέει: "Πάλι δεν διαβάζεις! Αν δεν το κλείσεις ξέχνα την ολοήμερη εκδρομή σου με το σχολείο (απειλή - τιμωρία)".
Αυτή τη στιγμή μπορεί κάποιος γονιός να αναρωτιέται: "Μα δεν είναι καλό που το παιδί διαβάζει για να αποφύγει τις απειλές και τις τιμωρίες"; Ο στόχος... για την ώρα μπορεί να επιτυγχάνεται. Αλλά πρέπει να λαμβάνει κανείς υπόψη του ότι πολλές φορές το παιδί μπορεί να ξεφύγει από τις απειλές βρίσκοντας εναλλακτικούς τρόπους.
Για παράδειγμα, να κλείνει την πόρτα του δωματίου, να φορά ακουστικά και να προσποιείται ότι διαβάζει. Αποτέλεσμα;Το πρόβλημα να διαιωνίζεται. Επίσης, μπορεί με τη σειρά του να ξεκινήσει κι' εκείνο τις απειλές: "Αν δεν σταματήσεις να φωνάζεις δεν θα μπω στο Πανεπιστήμιο, θα σηκωθώ να φύγω από το σπίτι, θα αυτοκτονήσω..."
Ή, ακόμη χειρότερα, να καταφύγει στη χρήση ουσιών, οπότε μέσα σε λίγα μόνο δευτερόλεπτα τα προβλήματα με τους γονείς, με το σχολείο και το μέλλον του, εξαφανίζονται σε μία φιλική και αποδεκτή ατμόσφαιρα μεταξύ ατόμων που αντιμετωπίζουν... τις ίδιες απειλές.
Όπως αναφέρει, ο Καθηγητής Ψυχολογίας Ρ. Μέλλον πρέπει να τονιστεί ότι οι απειλές τιμωρίας έχουν πολλαπλές ανεπιθύμητες παρενέργειες, και πρώτα απ' όλα το άγχος. Η τιμωρία και οι απειλές τιμωρίας προκαλούν έντονη δραστηριότητα του συμπαθητικού συστήματος, και όλα όσα ήταν παρόντα μαζί με το άγχος αρχίζουν με τη σειρά τους να γεννούν άγχος (βιβλία, θρανία, τετράδια, εξετάσεις όλα αυτά δημιουργούν φόβο, μίσος, ενοχές).
Σε έρευνα του 2004 από το Πανεπιστήμιο Αθηνών, αποδείχθηκε ότι τα Ελληνόπουλα αναφέρουν περισσότερους φόβους συγκριτικά με αυτούς που αναφέρουν παιδιά από άλλες χώρες της Ευρώπης και της Β.Αμερικής. Επιπρόσθετα, η συγκεκριμένη έρευνα έδειξε ότι τα Ελληνόπουλα διαθέτουν έναν φόβο που δεν εμφανίζεται στο εξωτερικό: το φόβο να δώσουν προφορικές και γραπτές εξετάσεις.
Ο φόβος της τιμωρίας φαίνεται να υπάρχει και στο εξωτερικό αλλά στην Ελλάδα προφανώς συνδέεται η ακαδημαϊκή συμπεριφορά με τη τιμωρία ("Αν πετύχεις τη σχολή που θέλεις, αν διαβάσεις όλα σου τα μαθήματα, αν ολοκληρώσεις τις ασκήσεις σου... τότε δεν θα τιμωρηθείς ").
Εάν, όμως, η χρήση των απειλών και των τιμωριών είναι τόσο επιζήμιες για ένα παιδί, τότε γιατί τα χρησιμοποιεί ο γονιός προκειμένου να διαμορφώσει επιθυμητά τη συμπεριφορά του παιδιού με ένα επιθυμητό και αποδεκτό τρόπο;
Οι λόγοι, σύμφωνα με τον Ρ. Μέλλον, είναι οι εξής:
1. Η επίδρασή τους είναι άμεση.
Οι παρενέργειες εμφανίζονται αργότερα. Οι άνθρωποι -πολύ, πάρα πολύ συχνά- λειτουργούν παρορμητικά . Πολλές φορές οι γονείς δεν σκέφτονται ότι θέλουν ένα χαρούμενο και δημιουργικό παιδί, να αγαπά τη γνώση και να μη φοβάται να δείξει την άγνοιά του.
Η αμεσότητα της απειλής βελτιώνει τη στιγμή... και επειδή οι γονείς έχουν συνήθως πολύ λίγο χρόνο στη διάθεσή τους για το παιδί (πιθανότατα και οι δύο γονείς να εργάζονται) την εφαρμόζουν για το "καλύτερο" δυνατό αποτέλεσμα.
Οι παρενέργειες θα εμφανιστούν έπειτα... αλλά δεν θα είναι άμεσα αντιληπτό ότι έχουν σχέση με τις μεθόδους (απειλές και τιμωρίες) που χρησιμοποίησαν για να επιβληθούν στα παιδιά τους. Έτσι, χωρίς να αναγνωρίζει ο γονιός τη συμβολή του στο πρόβλημα θα αναφέρεται στην αγχώδη, επιθετική, μοναχική προσωπικότητα του παιδιού, την δύσκολη αναπτυξιακή του φάση, τις παρέες του, τα ναρκωτικά κ.ο.κ.
2. Η χρήση της τιμωρίας δεν απαιτεί ειδικές γνώσεις και είναι εύκολη.
Αυτό σημαίνει ότι ο γονιός θα εφαρμόσει τη τιμωρία ή θα απειλήσει το παιδί χωρίς να χρειαστεί να αξιολογήσει τη τρέχουσα κατάσταση του παιδιού, να κατανοήσει τη συμπεριφορά του, να γνωρίσει τις επιθυμίες του και τις πιθανές αδυναμίες του.Οι επιβραβεύσεις, οι έπαινοι και η θετική ενίσχυση απαιτούν χρόνο και δεν λειτουργούν με την αμεσότητα της απειλής.
3. Η χρήση των απειλών κινείται και από άσχετα γεγονότα.
Τι σημαίνει αυτό; Οι γονείς νιώθουν πιεσμένοι από καθημερινές δυσκολίες και προβλήματα (οικονομικά βάρη κ.λπ.). Νιώθουν ότι η ζωή τόσο των παιδιών τους όσο και η δική τους απειλείται από την εγκληματικότητα, τα ναρκωτικά και τα άλλα τόσο σοβαρά κοινωνικά ζητήματα, τα οποία θίγονται καθημερινά στη τηλεόραση και στο διαδίκτυο.
Υπό το βάρος του φόβου και της απογοήτευσης, βλέπουν το παιδί πάλι δεν διάβασε, δεν γύρισε στην ώρα του... και του επιτίθενται. Οι "μοντέρνες" πιέσεις από την εργασία, την κατανάλωση και την ανασφάλεια της ζωής ευνοούν σε μεγάλο βαθμό τις συνθήκες για τη χρήση της τιμωρίας και των απειλών με στόχο τον έλεγχο των παιδιών.
Ωστόσο, οι γονείς πρέπει να καταλάβουν ότι με το να προκαλούν φόβο στο παιδί δεν σταματούν ούτε εξαλείφουν τους κινδύνους. Υπάρχουν παιδιά που προκαλούνται να δοκιμάσουν τα "απαγορευμένα" ειδικά όσο το "απαγορεύει" ο γονιός. Η σωστή διαπαιδαγώγηση γίνεται με λογικά επιχειρήματα και εξηγήσεις.
4. Τέλος, η χρήση των απειλών και των τιμωριών χρησιμοποιούνται από τους γονείς γιατί δεν ξέρουν τι άλλο να κάνουν.
Έτσι μεγάλωσαν... αυτό έμαθαν. Πολλοί μπορεί να σκέφτονται "Εγώ έτσι μεγάλωσα, δεν έπαθα τίποτα, ίσα-ίσα που τέτοιες μέθοδοι είχαν και αποτέλεσμα". Τα πράγματα, όμως, και οι εποχές έχουν αλλάξει. Είναι αδύνατo πλέον, στη σύγχρονη εποχή, να επιτευχθούν μακροπρόθεσμα αποτελέσματα με την τιμωρία και τις απειλές.
Τα παιδιά θέλουν αγάπη, σεβασμό, αποδοχή. Αν δεν τα βρουν κοντά στους γονείς τους σίγουρα θα ψάξουν να τα βρουν κάπου αλλού... και με κάθε τρόπο.
