Έθιμα της Αποκριάς στους Προμάχους.

 
Η δεύτερη Κυριακή της Αποκριάς, η Κυριακή του Ασώτου, είναι η δεύτερη Κυριακή του Τριωδίου των τριών δηλαδή ωδών που ψάλλονται στην εκκλησία μέχρι τις ακολουθίες της Μ.Εβδομάδας. Τότε εμφανίζονται οι πρώτοι μασκαρεμένοι.

Την εβδομάδα που ακολουθεί ο λαός την ονομάζει Κρεατινή, γιατί συνήθιζαν να τρώνε κρέας όλες τις μέρες της εβδομάδας ακόμη και την Τετάρτη και την Παρασκευή. Την Πέμπτη μαγείρευαν το κρέας σε κατσαρόλες και το άφηναν να κολλήσει για να μυρίσει τσίκνα. Έτσι καθιερώθηκε να λέγεται η Πέμπτη αυτής της εβδομάδας "ΤσικνοΠέμπτη".

 
Την Κυριακή της Αποκρέω οι νοικοκυρές έσφαζαν έναν πετεινό τον οποίο μαγείρευαν με ρύζι. Την ίδια ημέρα έφτιαχναν πίτα μόνο με φύλλα. Έπειτα άρχιζε η νηστεία του Πάσχα.
Η εβδομάδα μετά την Κυριακή της Αποκρέω μέχρι την Κυριακή της Τυροφάγου λεγόταν "Άσπρη Εβδομάδα", γιατί υπήρχε η συνήθεια να τρώνε μόνο γαλακτοκομικά προϊόντα και αυγά. Οι γυναίκες δεν λούζονταν την εβδομάδα αυτή, για να μην ασπρίσουν τα μαλλιά τους.
Την Κυριακή της Τυροφάγου έβγαζαν όργανα στην πλατεία του χωριού και κόσμος χόρευε και διασκέδαζε. Πολλοί μασκαρεμένοι πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι, και οι νοικοκυρές τους υποδέχονταν με γλυκά και ελάχιστα χρήματα. Την εποχή εκείνη οι στολές των μασκαράδων βασίζονταν στην φαντασία όσων τις φορούσαν και τις έραβαν από παλιά κομμένα ρούχα.
 
Το βράδυ της Τυρινής επικρατούσε το έθιμο της "συγχώρεσης" (Προσταβάινε). Οι κάτοικοι επισκέπτονταν τους γονείς τους, τα πεθερικά τους, τους κουμπάρους τους και αφού τους φιλούσαν το χέρι, ζητούσαν με αυτό τον τρόπο συγχώρεση. Στα παιδιά έδιναν χρήματα οι συγγενείς.




Ενδιαφέρον παρουσιάζει το έθιμο του "βρασμένου αυγού" (Λατσκάινε), που γινόταν την ημέρα αυτή. Η γιαγιά μάζευε γύρω της τα εγγόνια, έπειτα τους ξεφλούδιζε ένα βρασμένο αυγό και το έδενε με μια κλωστή στην άκρη ενός πλάστη. Στη συνέχεια το ακουμπούσε διαδοχικά στα στόματα των εγγονιών, τα οποία είχαν τα χέρια τους πίσω στην πλάτη. Όποιο εγγόνι κατόρθωνε να πιάσει με το στόμα του το αυγό, εκείνο το έτρωγε.


Σκοπός του εθίμου αυτού ήταν να κλείσουν τα στόματα για την Σαρακοστή τα οποία ξανά άνοιγαν την Λαμπρή. Στο ίδιο παιδί η γιαγιά έδινε χαλβά ή χρήματα για να αγοράσει καραμέλες.

Έτσι άρχιζε η Σαρακοστή.


Επιμέλεια: Μαρία Ανδρούτσου
Τίτλος: Ήθη και έθιμα - πολιτισμός και παράδοση στους Προμάχους.

Διαβάστε Περισσότερα

"Σίρνιτσα": Το έθιμο-γιορτή της Τυρινής στην Όρμα Αλμωπίας. Γράφει ο Δημήτρης Ιωάννου

«ΣΙΡΝΙΤΣΑ»

Κατάλοιπο της λατρείας της φωτιάς

Τον παλιό καλό καιρό, τότε που ο λαός μας ζούσε κοντά και μέσα στη φύση, συνήθιζε σε κάθε τι που τον περιτριγύριζε να δίνει μια άλλη διάσταση. Τίποτε δεν ήταν βουβό και ασήμαντο. Τα έβλεπε όλα με ψυχή και πνευματική υπόσταση.

Η λαογραφία μας έχει διαφυλάξει ως τώρα πολλά ήθη και έθιμα, διατηρώντας τα είτε στην αρχαιολογική τους μορφή είτε διαμορφωμένα και συμβιβασμένα, να συνυπάρχουν στον πυρήνα των εορτών της χριστιανικής πίστης. Αρκετά, όμως, παραμένουν ακόμη άγνωστα ή ξεθωριάζουν και ξεχνιούνται σιγά σιγά νικημένα από τις ανάγκες του νεότερου πολιτισμού.

Τις μέρες αυτές που έρχεται η εναλλαγή της φύσης, η μετάβαση από τη χειμερινή στην ανοιξιάτικη περίοδο, ξυπνάει και αναγεννάται ο Διόνυσος, σύμβολο της βλάστησης. Η διάθεση και η επιθυμία των λαών όλου του κόσμου για τον ερχομό της άνοιξης, δεν είναι η μοναδική αιτία που προκάλεσε τη γέννηση τόσων παράδοξων εθίμων της αποκριάς. Γιατί, ενώ στις πόλεις ο κόσμος διασκέδαζε με συγκεντρώσεις, χορούς και μασκαρέματα, ο αγρότης φτωχός και εξαρτημένος από τη φύση, μέσα στα γέλια και στα γλέντια είχε έντονη την αίσθηση της αλλαγής που επέρχεται, ανησυχούσε και ήθελε με πράξεις και δικές του ενέργειες (μαγείες) να υποβοηθήσει τον ερχομό της άνοιξης και να εξασφαλίσει τη βλάστηση και την ευφορία των αγρών του.

Έτσι, ανάμεσα στα πολλά έθιμα και τις λαϊκές εκδηλώσεις που γίνονταν τη λεγόμενη αποκριά, διακρίνονταν το έθιμο ‘ΣΙΡΝΙΤΣΑ’, που επιβίωνε μέχρι τη δεκαετία του ’60 στο χωριό Όρμα και είχε βαθιά λατρευτική και μαγική έννοια. ΣΙΡΝΕ: στην τοπική διάλεκτο λέγεται το τυρί, δηλαδή, παιχνίδι- γιορτή της Τυρινής. Το έθιμο μπορεί να έχει τις ρίζες του στις θρακικές Διονυσιακές λατρείες, στα κατ’ αγρούς Διονύσια του αρχαιοελληνικού πολιτισμού ή στις αγροτικές τελετές των Ρωμαίων τα Σατουρνάλια.

Κατά το έθιμο, την Κυριακή της Τυρινής, πριν αρχίσει να νυχτώνει, ανάβονταν φωτιές στους γύρω λόφους και στα σταυροδρόμια από ομάδες χωρικών που χωρίζονταν κατά γειτονιά ή μαχαλά, από κλαδιά κέδρου συνήθως αλλά και από ό,τι παλιό βρισκόταν. Οι φωτιές γίνονταν μεγάλες για να φωτίζουν παντού σε μεγάλη ακτίνα, με σκοπό τη μαγική επίδραση της ζωής που κοιμόταν, τον εκφοβισμό και την απομάκρυνση του κακού και της κάθε επιδημίας. Ο κρότος που προκαλούσαν τα αναμμένα κέδρα και οι κάφτρες που αιωρούνταν πίστευαν ότι εξολόθρευαν τα κακά μικροζωύφια (ψύλλους). Ήταν ένα ακόμη καθαρτήριο έθιμο από τα πολλά που μετέδωσε η παράδοση με το οποίο οι απλοί άνθρωποι ζητούσαν να εξασφαλίσουν την ευτυχία. Άστραφτε παντού γύρω από το χωριό, φωνές, γέλια και φασαρία μεγάλη. Άλλες ομάδες που ήταν συνήθως μασκαράδες και κουδουνάδες, έτρεχαν από φωτιά σε φωτιά για να δουν ποια ήταν πιο μεγάλη και θορυβώδης, μεταφέροντας στους δρόμους του χωριού ένα καρναβαλίστικο και γιορτινό παλμό.

Οι χοροί των μεταμφιεσμένων, τα πηδήματα, τα κουδούνια και οι πέτρες πετούσαν δεξιά και αριστερά προς κάθε θάμνο, απομάκρυναν τα κακά πνεύματα. Προλήψεις και δεισιδαιμονίες αλλά συγχρόνως κέφι, διασκέδαση, συναδέλφωση, ενθουσιασμός. Όταν χαμήλωναν οι φλόγες αρχίζανε και πηδούσανε πάνω από αυτές για το καλό, όπως λέγανε, της νέας αγροτικής σεζόν. Οι ανύπαντροι πηδούσαν με τη σειρά τους λέγοντας φωναχτά το όνομα της κοπέλας που ο καθένας είχε στο μυαλό του. Γέλια, φωνές και πειράγματα.

Τέλος, αργά, συγκεντρώνονταν καθισμένοι γύρω από τη φωτιά, έτρωγαν, έπιναν και τραγουδώντας παρέτειναν το γλέντι μέχρι το πρωί. Φεύγοντας, κάποια στιγμή, έπαιρναν μαζί τους λίγη στάχτη από τη φωτιά που σιγοέσβηνε για να τη σκορπίσουν στους αγρούς και άλλοι για να την απλώσουν στο κοτέτσι για να γεννούν οι κότες πολλά αυγά.

Σήμερα, σε μια εποχή που κυριαρχεί η καθημερινότητα, το στρες και η απομόνωση, τα απλά αυτά αγροτικά προγονικά έθιμα, χωρίς να έχουν την παραδοσιακή φιλοσοφία δίνουν την ευκαιρία στους συμμετέχοντες απελευθέρωση, διασκέδαση και κέφι γίνονται ολοένα και πιο ελκυστικά.

Δημοσίευση 2001

Δημήτρης Ιωάννου

Πηγή αρχικής φωτογραφίας: http://3.bp.blogspot.com

Διαβάστε Περισσότερα

Βωμολοχικά τραγούδια και στιχάκια της Αποκριάς. Της πιο ασύστολης, χθόνιας και παγανιστικής γιορτής (+18)

 Είναι Απόκριες!

 Πολλά από τα έθιμα που επιβιώνουν ακόμη, σε αυτό το ομογενοποιημένο σύμπαν, προέρχονται από πρωτόγονες ιεροπραξίες που η ρίζα τους χάνεται στους αιώνες, από αρχαίες βακχικές τελετές, ενώ άλλα συμβολίζουν την επικράτηση της άνοιξης επί του χειμώνα και την αναγέννηση της φύσης. Είναι τα έθιμα της «ευετηρίας», της ευχής να είναι καλή η χρονιά που έρχεται και τα γεννήματα της γής καλά.

   Διαδεδομένη πολύ είναι και η αθυροστομία της Αποκριάς, έτσι όπως αποτυπώνεται σε πλήθος τραγουδιών και πειρακτικά στιχάκια.

 Πολλοί, πρώτη φορά τα είδαμε στα "Γαμοτράγουδα" του Φίλιππου Βλάχου και τα ακούσαμε από τη Δόμνα Σαμίου. 

Αλλά η παρουσία τους είναι πολύ πιό παλιά και βαθιά. 

Σταχυολογούμε μερικά, προς γνώσιν και παραμυθίαν :) 

Ένα μουνί και μια ψωλή
Ένα μουνί και μια ψωλή 
μαλλί πιαστήκαν’ με μαλλί 

κι άρχισε η ψωλή να γνέθει 

με μεράκι και με κέφι

 -Μία μέσα μία έξω

 αχ μουνάκι θα σου πλέξω

 κότσο όλες σου τις τρίχες

 για να χαίρεσαι που μ΄ είχες

 -Άσ’ τον κότσο. Δε μ’ αρέσει

 πιο καλά κάνε στη μέση

 μια φαρδιά καλή χωρίστρα

 κι ύστερα εκεί μέσα γλίστρα 

-Αχ μουνί μου μυρωδάτο 

πούτσο θες χοντρό βαρβάτο 

να σε ανοίξει να σε απλώσει 

και να σε διπλολαδώσει

 -Άσε πούτσε τη μουρμούρα

 κι έλα εδώ που έχω φαγούρα 

Γάμα με π’ ανάθεμά σε

 Άστα λόγια. Τα έργα πιάσε

 -Σήκωσε τα πόδια μούνε

 στα βυζιά σου ν’ ακουμπούνε

 Κι έρχομαι να σε γαμήσω

 Κι από μπρος και από πίσω

 -Έτσι μπράβο ψώλαρέ μου

 κοίτα τα μεριά μου τρέμουν

 έμπα μέσα μου και μείνε 

χύνε με και ξαναχύνε… 

Η χήρα η Παναγιώτα 

  Η Παναγιώτα χήρεψε

 κι ενώ ποτέ δε γύρεψε

 απ’ το Θεό μια χάρη

 Στου μακαρίτη τη χρονιά 

την έπιασε λιγοθυμιά

 για πούτσο παιχνιδιάρη

 Ένα χρόνο η Παναγιώτα 

Που δεν έβγαλε κιλότα 

Νταρντάνα βυζοκωλαρού

 Τσαχπινομάτα μπουταρού

 Η δόλια η Παναγιώτα 

Τα βράδια μόνη ξενυχτά 

με τα ποδάρια ανοιχτά

 μουσκίδι την κιλότα

 Ένα χρόνο η Παναγιώτα

 Που δεν έβγαλε κιλότα

 Χαϊδεύει μόνη το μουνί

 Πόση να κάνει υπομονή

 Και πόσο να αντέξει 

Τρίβει τα χείλια τα χτυπά

 Και το Θεό παρακαλά

 Μια πούτσα να της πέψει

 Ένα χρόνο η Παναγιώτα

 Που δεν έβγαλε κιλότα

 Και πιάσαν’ τόπο οι προσευχές

 πήγαν ‘να βράδυ δυο ψωλές 

χοντρές, μακριές,

 με στύση χαλάλι η υπομονή 

πλάνταξαν κώλος και μουνί 

απ’ το πολύ γαμήσι

 Κι από τότε η Παναγιώτα

 δεν ξανάβαλε κιλότα…

Η κακογαμημένη
Τρέχουν από την καύλα μου -στα μπούτια- υγρά, ποτάμια

 Τι να μου κάνει η πούτσα σου που είναι σαν τη μπάμια

 Για να χορτάσει το μουνί θέλει ψωλή γεμάτη 

κι απ’ τη η δικιά σου λείπουνε δυο δάχτυλα και κάτι…

 Σου στήνομαι στα τέσσερα καίγομαι από τον πόθο

 τη χώνεις μες στον κώλο μου μα… ίσα που τη νιώθω

 Για να χορτάσει ο κώλος μου θέλει λιγάκι πλάτος 

μα εσένα είναι ο πούτσος σου λιανός π’ ανάθεμάτος

 Απ΄ τη βραδιά του γάμου μας είδα τη μαύρη τύχη

 που βρήκα υποδεκάμετρο ενώ έψαχνα για πήχη 

Ενώ άλλα υποσχόσουνα πως θα συμβούν στο στρώμα 

Εγώ θυμάμαι να ρωτώ «μπήκε ή όχι ακόμα;»

 Άσχημο πράμα το μουνί να ζει μες στην ορφάνια

 να ψάχνει για παρηγοριά σε αγγούρια και ραπάνια

 Θα φύγω, μια καλή ψωλή όπως τη θέλω να ΄βρω 

Να ‘ναι μακριά να ΄ναι χοντρή κι ας είναι κι από μαύρο…

Τράβα κόρη στο χωράφι 
Τράβα κόρη στο χωράφι 

Να μου φέρεις ένα παύλο* 

Να μου φέρεις ένα παύλο

 Τράβα την ευχή μου να ‘χεις

 Διάλεξε τον κόρη να ΄χει 

στην κορφή μεγάλη φούντα

 στην κορφή μεγάλη φούντα

 και χοντρή, χοντρή τη ράχη 

Διάλεξε τον πιο μεγάλο 

Να ΄χει κόρη λίγα φύλλα

 Να ‘χει κόρη λίγα φύλλα

 Να ‘ν’ χοντρός κι όταν τα βγάλω

 Φέρ’ τον να τον ξεφλουδίσω

 Να του βάλω βουτυράκι

 Να του βάλω βουτυράκι

 Και στον φούρνο να τον ψήσω

 *παύλος είναι ο καρπός από το καλαμπόκι σε κάποιες περιοχές της Κρήτης 

Τα χειλάκια σου τα ρούσα… 
Σήκωσε το φουστάνι σου

 να δω ανθό γλυκάνισου

 του γλυκάνισου τη γλύκα

 έχεις μάτια μου για προίκα

 Ο ανθός σου δεν το ξέρει

 μα όποιος τον κοιτά υποφέρει 

Τράβηξε τα μαλλάκια σου 

να δω τα δυο χειλάκια σου 

τα χειλάκια σου τα ρούσα

 θα στα δάγκωνα αν μπορούσα…

 θα στ’ ανοίξω εγώ τα χείλη 

γλύπτης θα γενώ και σμίλη 

Τις Μιγάλες Απούκριες 
που ανάβουν οι φωτιές 

και ζητούν να βρουν ψωλές 

για να σβήσουν οι φωτιές

 άναψε και η Χριστίνα

 που χ’ να γαμηθεί ένα μήνα,

 άναψε κι η Παναγιώτα,

 κακαρίζει σαν την κότα

 κι ανεβαίνει κατεβαίνει 

και την πούτσα δεν χορταίνει.

 Μπρε-μπρε-μπρε-το μπουρανί 

και τσ’ Χαλατσαινας το μνί.

 (Τύρναβος) 

Δυο κυράδες κάθονταν έξω 
από την πόρτα τους, 

μια της άλλης έλεγε:

 -Έχει ο άντρας σου χοντρή;

 -Έχει και παράχ’ μωρή!

 -Δεν μου την εδανείζεις;

 -Καποιανής τη δάνεισα

 και μου την αρρώστησε 

κ’ είδαμεν και πάθαμεν

 για να την γιατρέψουμε.

 Δώκαμεν και γιατρικά

 δώδεκα καλάθια αυγά

 κ’ έξη οκάδες βούτυρο

 όσο να την δούμε ορθή

 σαν αγγούρι τρυφερό.

 (Ήπειρος) 

Σαράντα μ'νιά μι κύκλουσαν τον πούτσο να μου φάνι.

 Κι ο πούτσος μου καμαρουτός τ' αρχίδια του ρουτάει:

 -Τί λέτ' εσείς αρχίδια μου μπορώ να τα γαμήσου;

 -Να τα γαμήσεις πούτσκαρη κ' ιμείς να σε βοηθούμι

 να αφήσεις μέρος κι για μας λίγο μέσα να μπούμι.

 (Ήπειρος) 

ΠΗΓΗ...http://www.lifo.gr/

Διαβάστε Περισσότερα