ΕΘΙΜΑ ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗΣ-ΓΕΝΝΑΣ-ΛΟΧΕΙΑΣ-ΒΑΠΤΙΣΗΣ-ΘΑΝΑΤΟΥ ΤΩΝ ΠΡΟΜΑΧΩΝ.

Εγκυμοσύνη
Η έγκυος γυναίκα συνέχιζε να ασχολείται με τις δουλειές του σπιτιού και να δουλεύει στα χωράφια σ’ όλη τη διάρκεια της εγκυμοσύνης της.
 Δεν έπρεπε να βγαίνει έξω το βράδυ, κυρίως από τον έκτο μέχρι τον ένατο μήνα της εγκυμοσύνης της, συνήθεια που επικρατεί και σήμερα.
Απέφευγε επίσης να πηγαίνει στις κηδείες. Η εξήγηση για μας σήμερα είναι απλή: Μια έντονη συγκίνηση ίσως γινόταν η αιτία για μια άσχημη εξέλιξη της εγκυμοσύνης, πράγμα που θα είχε επιπτώσεις και στο ίδιο το μωρό. Οι χωρικοί όμως, άνθρωποι απλοί, έδιναν απλούστερη ερμηνεία: Η έγκυος, που παραβρίσκονταν σε κηδεία, γεννούσε μωρό με έντονη κιτρινάδα αν μετά την κηδεία δεν ακουμπούσε κάτι σιδερένιο ή πράσινο χρώμα.

 Τις κηδείες έπρεπε να αποφεύγει μια γυναίκα μέχρι να "σαραντίσει". Η έντονη συγκίνηση θα μπορούσε να μειώσει ή να σταματήσει το γάλα της και ο θηλασμός -αν λάβουμε υπ’ όψη μας ότι συχνά ξεπερνούσε ακόμη τα δύο χρόνια- ήταν ύψιστης σημασίας για τη μητέρα και το παιδί.

Γέννα

Γα παλαιότερα χρόνια οι γυναίκες των Προμάχων γεννούσαν στο σπίτι τους, όπως άλλωστε και στα περισσότερα χωριά της Ελλάδας. Στη γέννα παρείχε τις απαραίτητες φροντίδες μια γυναίκα του χωριού, συνήθως ηλικιωμένη, που έπαιζε  το ρόλο της μαμής.

Η ετοιμόγεννη γυναίκα καθόταν σ’ ένα σκαμνί, για να είναι πιο εύκολη η γέννα. Η μαμή «έβγαζε» το μωρό, έκοβε τον ομφάλιο λώρο, γνωστοποιούσε το φύλο του στη μητέρα και τους συγγενείς, καθάριζε το μωρό και τύλιγε τον ομφαλό του με λίγα μαλλιά, που είχαν κόψει από τη μητέρα. Έτσι έμενε μέχρι να "πέσει" ο ομφαλός του. Η ίδια γυναίκα το έντυνε. Χαρακτηριστικό είναι ότι τότε «φάσκιωναν» τα μωρά για αρκετό χρονικό διάστημα.

Το πρώτο γάλα έπινε το μωρό από κάποια γυναίκα του χωριού, η οποία θήλαζε και το δικό της παιδί. Μελλοντικά τα δύο παιδιά συνδέονταν ψυχικά σαν αδέλφια και η γυναίκα θεωρούνταν παραμάνα.

Τρεις ημέρες μετά τη γέννηση του μωρού το επισκεπτόταν στο σπίτι η γυναίκα που είχε βοηθήσει στη γέννα. Του έκανε το πρώτο μπάνιο και του χάριζε κάτι, συνήθως ένα ζευγάρι πιτζάμες. Η μητέρα του μωρού της χάριζε ένα σαπούνι, μια ποδιά και ένα πουκάμισο. Η ίδια γυναίκα μετά από μια βδομάδα έβαζε στάχτη με ούζο στη πλάτη του μωρού, αν αυτό είχε κιτρινάδα και μ’ ένα ξυράφι του ξύριζε ελαφρά την πλάτη.

Λοχεία.

Και η λοχεία, περίοδος δύσκολη και κουραστική για μια γυναίκα, που την καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτη σωματικά και ψυχικά, είχε τους άγραφους κανόνες της. Είναι αξιοσημείωτο ότι πολλά ήταν αυτά που έπρεπε να αποφεύγει μια λεχώνα, «για να μη της κοπεί το γάλα».

Η λεχώνα λοιπόν δεν έπρεπε να δέχεται επισκέψεις μετά τη δύση του ήλιου, δοξασία που κυριαρχεί και στις μέρες μας, ακόμα και στις πόλεις. Όσοι επισκέπτονταν το σπίτι της λεχώνας της πήγαιναν κρασί ή τηγανίτες και, αν την επισκέπτονταν μετά τη δύση του ήλιου, δεν έπρεπε να πάρουν τίποτε από το σπίτι της.

Δεν επιτρέπονταν να αφήσει η λεχώνα έξω απλωμένα ρούχα δικά της ή του μωρού μετά τη δύση του ήλιου. Αν τύχαινε μια λεχώνα να συναντήσει άλλη λεχώνα έπρεπε να της γυρίσει την πλάτη.

ΙΙριν «σαραντίσει» μια μητέρα δεν έβγαινε από το σπίτι της, συνήθεια που τηρείται συχνά και στις μέρες μας. Όταν «σαράντιζε» πήγαινε με την οικογένειά της στο σπίτι της μητέρας της, η οποία τους έκανε το τραπέζι. Μετά τον «σαραντισμό» μπορούσαν η μητέρα και το μωρό να πάνε στην εκκλησία. , -

Οι μητέρες απέφευγαν να βγάζουν το μωρό τους έξω τη νύχτα, για να μην αρρωσταίνουν και να μη «ματιάζονται από τους «ζηλιάρηδες».

Το πρώτο δόντι ενός μωρού έφερνε και φέρνει ξεχωριστή χαρά στην οικογένειά του. Όταν, λοιπόν εντόπιζαν το πρώτο δόντι, η μητέρα του έβραζε σιτάρι και το έβαζε σ’ ένα ταψί, για να γιορτάσουν το ευχάριστο συμβάν. Πάνω τοποθετούσε διάφορα αντικείμενα όπως στυλό, ψαλίδι, σφυρί και με βάση το αντικείμενο που το μωρό θα έπιανε πρώτο στο χέρι του, οι συγγενείς προσπαθούσαν να προσδιορίσουν το επάγγελμα που αυτό θα ήθελε να ακολουθήσει μελλοντικά. Πρόκειται για έθιμο που πολλοί τηρούν και σήμερα.

Αλλά και στα πρώτα βηματάκια του παιδιού δίνονταν μεγάλη σημασία. Όταν αυτό έκανε τα πρώτα του βήματα, του έβαζαν δύο ελαφρά ξύλα κάτω από τις μασχάλες του, με τα οποία έπρεπε να περπατήσει για λίγο. Η μητέρα του παιδιού στη συνέχεια ζύμωνε ψωμί, έβαζε τα ξύλα στη σόμπα και έψηνε εκεί το ψωμί το οποίο το μοίραζε σε  συγγενείς και φίλους. Το έθιμο αυτό δεν το συναντάμε σήμερα.

Βάπτιση.

Τόσο στους Προμάχους όσο και στη Σωσάνδρα, συνήθιζαν κάποτε να βαπτίζουν τα μωρά όταν ήταν δεκαπέντε περίπου ημερών και άλλοτε όταν ήταν δύο ή τριών μηνών.Σήμερα  συνήθως βαπτίζουν τα μωρά όταν είναι λίγο μεγαλύτερα.

Την Τετάρτη πριν τη βάπτιση οι γιαγιάδες του καλούσαν τους συγγενείς και φίλους της οικογένειας δίνοντάς τους ψωμί. Σήμερα τους καλούν οι γονείς με πρόσκληση και συχνά με κουλούρια.

Αξιοσημείωτη είναι η απουσία των γονέων του μωρού  τα παλαιότερα χρόνια από την Εκκλησία, όπου γίνονταν 
η  βάπτιση. Το πρωί της Κυριακής η γιαγιά του μωρού, συνήθως η μητέρα του γαμπρού, το πήγαινε στην Εκκλησία, για να βαπτιστεί.

Το όνομά του ήταν τις περισσότερες φορές επιλογή του  νονού ή της νονάς του και κάποτε δεν το γνώριζαν ούτε και οι ίδιοι οι γονείς του. Όταν λοιπόν αναγγέλλονταν στην Εκκλησία το όνομα του μωρού, έτρεχαν τα παιδιά να το γνωστοποιήσουν και στους γονείς του. Αυτοί έδιναν χρήματα σε όποιο παιδί τους έλεγε πρώτο το όνομα.

Σήμερα βέβαια οι γονείς το επιλέγουν και δίνουν συχνά στα παιδιά τους το όνομα  κάποιου παππού ή γιαγιάς του. Οι γονείς είναι παρόντες στη βάπτιση του παιδιού.

Μετά το μυστήριο της βάπτισης οι καλεσμένοι τρώγανε και γλεντούσαν στο σπίτι  των γονέων του παιδιού. Η οικογένεια συνήθιζε να ψήνει κατσίκι για το σκοπό αυτό, ενώ σε περίοδο νηστείας οι γυναίκες έβραζαν φασόλια ή καλαμπόκι. Αλλά και οι καλεσμένες γυναίκες μαγείρευαν διάφορα φαγητά και τα έφερναν στο τραπέζι. Το γλυκό που κερνούσαν και στην περίπτωση αυτή ήταν ο μπακλαβάς. Σήμερα το σχετικό τραπέζι γίνεται σε κάποια ταβέρνα.

Συνήθιζαν και συνηθίζουν να βγάζουν κάποιο δίσκο κατά τη διάρκεια του φαγητού, όπου οι καλεσμένοι έριχναν κάποιο χρηματικό ποσό για το μωρό.

Το πρώτο Πάσχα μετά τη βάπτιση του παιδιού οι γονείς του επισκέπτονταν το νονό και τη νονά, χαρίζοντάς τους ένα αρνί σαν ένδειξη σεβασμού και εκτίμησης, μια και ο νονός θεωρείται πνευματικός πατέρας του παιδιού και η νονά πνευματική του μητέρα. Ο νονός με τη σειρά του χάριζε στο βαπτιστικό του κάποιο ρούχο.

Σήμερα συνηθίζεται να επισκέπτονται και ο νονός και η νονά το βαπτιστικό τους, χαρίζοντάς του ένα δώρο και τη λαμπριάτικη λαμπάδα του.

Θάνατος.

Τα έθιμα που σχετίζονται με το θάνατο αποτελούν τις ύστατες τιμές που αποδίδουμε στα αγαπημένα πρόσωπα που μας έφυγαν.

Όταν πέθαινε κάποιος, τον έπλεναν άτομα της οικογένειας του και τον έντυναν με τα καλά του ρούχα. Έπειτα, συγγενείς και φίλοι επισκέπτονταν το σπίτι του νεκρού και του άναβαν ένα κεράκι, «για να αναπαυτεί» η ψυχή του και έπρεπε να ξενυχτήσουν στο σπίτι του. Εκεί πήγαινε ο παπάς για να κάνει τρισάγιο.

Μετά τη νεκρώσιμη ακολουθία, που γίνονταν στην εκκλησία, η νεκρική πομπή κατευθύνονταν στο νεκροταφείο, όπου γίνονταν η ταφή του νεκρού μέσα σε κλίμα βαρύ και πένθιμο. Σαν ένδειξη εκτίμησης προς το πρόσωπο που είχε πεθάνει πρόσφεραν στεφάνια.

Έπειτα οι γυναίκες μοίραζαν ψωμί, τυρί και σιτάρι, συνήθεια που παραπέμπει στις σπονδές των αρχαίων Ελλήνων. Επίσης, έδιναν και πετσέτες, για να σκουπιστούν οι παραβρισκόμενοι, αφού πρώτα είχαν πλύνει τα χέρια τους από το χώμα που έριξαν στον τάφο του νεκρού.

Οι πιο στενοί συγγενείς πήγαιναν στο σπίτι του και έπιναν καφέ και βουτούσαν στο κρασί που είχε περισσέψει από τα μνήματα λίγο ψωμί και το έτρωγαν.

Την επόμενη μέρα η οικογένεια του νεκρού έπλενε όλα τα στρωσίδια του σπιτιού και κάποιοι «άσπριζαν» το δωμάτιό του.

Μνημόσυνο προς τιμή του νεκρού γινόταν επίσης τρεις, εννιά, και σαράντα ημέρες μετά το θάνατό του, καθώς και μετά από τρεις και έξι μήνες και μετά από ένα χρόνο και στη συνέχεια μετά από τρία και επτά χρόνια.

Για σαράντα μέρες η οικογένεια που θρηνούσε για το θάνατο του δικού της ανθρώπου δεν έτρωγε κρέας και επισκέπτονταν καθημερινά τα μνήματα ενώ οι άνδρες δεν ξυρίζονταν ως ένδειξη πένθους. Οι γυναίκες μαυροφορούσαν για μεγάλο χρονικό διάστημα, ενώ η οικογένεια δεν έπρεπε να λούζεται το Σάββατο.



ΠΗΓΗ...
"Ηθη και έθιμα Προμάχων-Σωσάνδρας"
Γυμνάσιο Προμάχων 1998.

Posted in: ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ , ΤΟΠΙΚΑ