Ο χάρτης του Πίρι Ρέις όπως είναι γνωστός, έχει ορθογώνιο σχήμα με διαστάσεις περίπου 60x86 cm και περιλαμβάνει την Πορτογαλία, την Ισπανία, τη δυτική Αφρική, τον κεντρικό και νότιο Ατλαντικό, την Καραϊβική, το ανατολικό μισό της νότιας Αμερικής και στο κατώτατο τμήμα του τα χαρακτηριστικά της Ανταρκτικής, απαλλαγμένης όμως από τα στρώματα πάγου που την καλύπτουν. Τον ανακάλυψε τυχαία τον Νοέμβριο του 1929 ο Καλίλ Εντέμ, ο διευθυντής του Εθνικού Μουσείου της Τουρκίας, αρχειοθετώντας κάποια έγγραφα. Η έρευνα έδειξε πως ήταν ένα αυθεντικό έγγραφο που σχεδιάστηκε το 1513 πάνω σε δέρμα γαζέλας από τον Πίρι Ρέις, διάσημο ναύαρχο του τουρκικού στόλου κατά τον 16ο αιώνα.
Τον Σεπτέμβριο του 1931 ο γερμανός ακαδημαϊκός Πάουλ Κάλε ανακοίνωσε την ανακάλυψη σε μια μικρή συγκέντρωση του 18ου Συνεδρίου Ανατολιστών στο Λέιντεν. Το ευρύ κοινό έμαθε για την ύπαρξη του χάρτη στις 27 Φεβρουαρίου του 1932 σε μια έκδοση του Illustrated London News. Αυτό που λείπει από το χάρτη, εξαιτίας μερικής καταστροφής του, είναι το δυτικό μισό της νότιας Αμερικής, αλλά και πιθανώς λόγω χώρου η βόρεια Αμερική και το υπόλοιπο ανατολικό μισό του κόσμου. Ο ίδιος ο Πίρι Ρέις αναφέρει ότι στο χάρτη περιέλαβε τις ινδικές και κινεζικές θάλασσες με γεωμετρική απεικόνιση, οπότε θα πρέπει να υποθέσουμε ότι ένα μεγάλο μέρος του αρχικού έργου έχει χαθεί.
Στις 23 Ιουλίου του 1932 στο ίδιο περιοδικό γράφτηκε ένα μεγαλύτερο άρθρο για το θέμα από τον Ακούρα Γιουσούρ, πρόεδρο της Τουρκικής Εταιρίας για την Ιστορική Έρευνα. Εδώ ο τούρκος επιστήμονας ρίχνει μια ματιά σε αυτά που έγραψε ο Πίρι Ρέις πάνω στο χάρτη και τις πηγές που χρησιμοποίησε. Ο ίδιος ο Πίρι Ρέις εξηγεί σε μια από τις σημειώσεις του στο περιθώριο του χάρτη με ποιο τρόπο τον σχεδίασε. Σε αυτό το τμήμα εξηγείται ο τρόπος με τον οποίο σχεδιάστηκε ο χάρτης:
«Είναι ο μοναδικός χάρτης στο είδος του που υπάρχει πλέον. Εγώ προσωπικά τον σχεδίασα και τον ετοίμασα. Για το σχεδιασμό του χρησιμοποίησα περίπου είκοσι παλιούς χάρτες και οκτώ Τζαφερίγιε (παγκόσμιους χάρτες, που σχεδιάστηκαν από εποχής Μεγάλου Αλεξάνδρου και περιείχαν τον τότε γνωστό κόσμο). Οι χάρτες των Δ. Ινδιών και οι νέοι χάρτες που σχεδιάστηκαν από τέσσερις Πορτογάλους και απεικονίζουν την Ινδική και την Κινεζική Θάλασσα απεικονίζονται εδώ γεωμετρικά. Μελέτησα επίσης το χάρτη που σχεδίασε ο Χριστόφορος Κολόμβος για τη Δύση. Συμπυκνώνοντας όλους αυτούς τους χάρτες σε έναν, ολοκλήρωσα τον παρόντα χάρτη. Ο χάρτης μου είναι τόσο σωστός και αξιόπιστος για τις επτά θάλασσες, όσο οι χάρτες που απεικονίζουν τις θάλασσες των χωρών μας». Ο Γιουσούφ υποδεικνύει εδώ ένα σημαντικό σημείο στο άρθρο του «...ο χάρτης που έχουμε στην κατοχή μας είναι απόσπασμα ενός μεγαλύτερου χάρτη. Αν δεν είχε χαθεί το άλλο κομμάτι, θα είχαμε έναν τουρκικό χάρτη σχεδιασμένο το 1513, που θα έδειχνε τον Παλαιό και τον Νέο Κόσμο μαζί».
Για την ακρίβεια του χάρτη έχουν προταθεί αρκετές θεωρίες, αρκετές από τις οποίες περνούν στο χώρο της επιστημονικής φαντασίας, καθώς προϋποθέτουν εναέρια παρατήρηση. Η ακρίβεια, ωστόσο, του χάρτη προϋποθέτει γνώσεις σφαιρικής τριγωνομετρίας και γνώση της μεθόδου της αζιμουθιακής προβολής των ίσων αποστάσεων. Η παραδοχή του τούρκου ναυάρχου ότι χρησιμοποίησε παλαιότερους χάρτες, οδηγεί στην υπόθεση ότι υπήρχε η δυνατότητα τέτοιου είδους μετρήσεων σε παλαιότερες περιόδους της ιστορίας.
Πιθανές ερμηνείες
Στο φθινοπωρινό τεύχος του 21ος Αιώνας υπάρχει ένα άρθρο του Ρικ Σάντερς, που ρίχνει αρκετό φως στην υπόθεση με τίτλο «Οι αρχαίοι Θαλασσοπόροι Μπορούσαν να Μετρήσουν το Γεωγραφικό Μήκος»4. Μαζί με το φίλο του αστρονόμο Μπερτ Κούπερ, ο Σάντερς αφηγείται την ιστορία του αιγύπτιου ναυτικού Ράτα και του πλοηγού του Μάουϊ, οι οποίοι ταξίδεψαν από την Αίγυπτο ως τη δυτική Νέα Γουινέα, το 232 Π.Κ.Ε.5. Ο Μάουϊ, χρησιμοποιώντας μια υπολογιστική συσκευή που ονομαζόταν τανάβα, η οποία μπορούσε να καθορίσει μετρήσεις των σχετικών θέσεων της Σελήνης σε σχέση με τα άστρα, υπολόγισε το γεωγραφικό τους μήκος.
Οι Σάντερς και Κούπερ πιστεύουν ότι ήταν θεωρητικά δυνατό να έχουν οι αρχαίοι Αιγύπτιοι τη δυνατότητα υπολογισμού του γεωγραφικού μήκους με απόκλιση 10΄ της μοίρας. Αν κάτι τέτοιο συμβαίνει πραγματικά, τότε το μυστήριο της ακρίβειας του χάρτη μπορεί να επιλυθεί και δε χρειάζεται κανείς την υπόθεση της ύπαρξης ενός προηγμένου τεχνολογικά πολιτισμού για να επιλύσει το πρόβλημα.
Ωστόσο, η προβολή που χρησιμοποιήθηκε από τον τούρκο ναύαρχο για το σχεδιασμό του χάρτη παραμένει μυστήριο. Καταρχήν, είναι εντελώς σύγχρονη τεχνική και ονομάζεται αζιμουθιακή προβολή ίσων αποστάσεων. Απαιτεί ένα συγκεκριμένο κέντρο, το οποίο ο Χάπγκουντ τοποθετεί ανάμεσα στη Συήνη ή τον Τροπικό του Καρκίνου. Στην πραγματικότητα το κέντρο φαίνεται πως είναι ένας συνδυασμός και των δύο. Σε μια δεδομένη χρονολογική στιγμή ο Τροπικός του Καρκίνου και η Συήνη ταυτίζονταν. Συνεπώς, η προβολή του χάρτη του Πίρι Ρέις δεν υποδεικνύει μόνον έναν ιδιαίτερο τόπο αλλά και έναν ιδιαίτερο χρόνο. Ο Τροπικός του Καρκίνου πάντα αντικατοπτρίζει τη γωνία κλίσης του άξονα της γης, η οποία ποικίλει σε μια περίοδο 41.000 χρόνων από το μέγιστο των 23:30 στο ελάχιστο των 22:06 μοιρών. Σήμερα η κλίση του άξονα είναι 23:27 μοίρες από τον Ισημερινό. Αφού η κλίση της γης αλλάζει σχετικά ομοιόμορφα με το χρόνο, έχουμε ένα μέτρο χρονολόγησης της εποχής κατά την οποία η Συήνη και ο Τροπικός του Καρκίνου συνέπιπταν.
Φαίνεται πως ακριβώς σε αυτή τη χρονική στιγμή κατασκευάστηκε ο χάρτης ή οι χάρτες από τους οποίους άντλησε τις πηγές του ο Πίρι Ρέις. Κατά σύμπτωση τη Συήνη επέλεξε και ένας βιβλιοθηκάριος της αλεξανδρινής βιβλιοθήκης, ο διάσημος Ερατοσθένης, προκειμένου να υπολογίσει το μήκος της περιφέρειας της γης. Πιο συγκεκριμένα χρησιμοποίησε την απόσταση Συήνης και Αλεξάνδρειας. Αν μάλιστα γνώριζε πως η απόσταση Συήνης και Αλεξάνδρειας είναι 4.530 και όχι 5.000 στάδια, όπως εκτίμησε, θα ήταν ακριβής με περιθώριο λάθους μόλις το 1% και όχι το 14,7% που υπολόγισε. Στην ουσία αρκετοί ερευνητές επί του θέματος εκτιμούν πως ο Ερατοσθένης χρησιμοποίησε για τις μελέτες του αρχαίους χάρτες, διαθέσιμους στη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Προφανώς αυτοί οι χάρτες είχαν σχεδιαστεί κατά την περίοδο που η Συήνη και ο Τροπικός του Καρκίνου συνέπιπταν.
Η σύμπτωση
Πότε έγινε αυτό; Η απάντηση είναι σχετικά απλή, αν συνειδητοποιήσουμε πως η αργή μετατόπιση του Τροπικού του Καρκίνου νότια, αντανακλά στην πραγματικότητα τη μετατόπιση της κλίσης του άξονα της γης (λοξότητα). Τούτη η αλλαγή είναι αρκετά κανονική, ώστε να μας επιτρέπονται μετρήσεις για το πότε ο Τροπικός του Καρκίνου και η Συήνη μοιράζονταν το ίδιο γεωγραφικό πλάτος. Μπορούμε να υπολογίσουμε τη διαφορά σε απόσταση από το σημερινή θέση του Τροπικού του Καρκίνου (23:27 Βόρεια) από εκείνη της Συήνης (24:05:30 Βόρεια).
Οι αστρονόμοι έχουν συμπεράνει ότι χρειάζεται ένας αιώνας για να μετατοπιστεί ο Τροπικός του Καρκίνου 40΄΄ ως προς το πλάτος. Έτσι έχουμε τον απαραίτητο τύπο για τους υπολογισμούς μας. Η Συήνη απέχει 00:38:30 μοίρες από τον Τροπικό του Καρκίνου σήμερα, δηλαδή 2.310΄΄. Διαιρούμε με το 40 και το αποτέλεσμα είναι 57,75 αιώνες. Δηλαδή η Συήνη συνέπιπτε με τον Τροπικό του Καρκίνου πριν από 5.775 χρόνια, περίπου το 3.772 π.Χ. Αν αυτή είναι η ημερομηνία σχεδίασης του χάρτη που υπήρξε πηγή έμπνευσης για τον Πίρι Ρέις, τότε αιτιολογούνται αρκετές από τις υποθέσεις που έχουν κατά καιρούς εμφανιστεί, ακόμη και η υπόθεση του Χάπγκουντ για τη μετατόπιση της Ανταρκτικής, που την τοποθετεί κοντά στο 4000 π.Χ.
Είναι γεγονός πως οι αρχαίοι Αιγύπτιοι κατασκεύασαν αρκετά μνημεία και έχτισαν αρκετές πόλεις κοντά ή πάνω στον Τροπικό του Καρκίνου. Βόρεια της Συήνης βρίσκονται οι περίφημοι Τάφοι των Ευγενών, τους οποίους οι αρχαιολόγοι χρονολογούν στην προδυναστική περίοδο, περίπου στο 3900-3100 Π.Κ.Ε. Ο ίδιος υπολογισμός υποδεικνύει πως ταυτίζονταν με τον Τροπικό του Καρκίνου το 3850 Π.Κ.Ε.
Οπωσδήποτε τέτοιου είδους συμπτώσεις προβληματίζουν, ανεξάρτητα από το αν πείθεται κανείς ή όχι από τις απόψεις του Σάντερς. Πολύ περισσότερο μάλιστα όταν οι χρονολογήσεις των αρχαιολόγων συμπίπτουν με τις απόψεις των αστρονόμων. Τότε, είτε το θέλουμε είτε όχι γεννιέται μέσα μας το στοίχειωμα της πιθανότητας να υπήρξε στο μακρινό παρελθόν ένας άγνωστος έως σήμερα πολιτισμός, που δε διέθετε μεν την απαραίτητη τεχνολογία για να κάνει αέριες παρατηρήσεις, ωστόσο γνώριζε πώς να παρατηρεί τον ουρανό. Αυτός ο πολιτισμός είναι πιθανό να έγινε πηγή έμπνευσης για τους Αιγύπτιους της προδυναστικής περιόδου. Αν κάτι τέτοιο είναι αληθινό ή στηριχθεί με περισσότερα ευρήματα, τότε θα μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο χάρτης ή οι χάρτες πάνω στους οποίους στηρίχθηκε ο χάρτης του Πίρι Ρέις είναι τουλάχιστον δέκα φορές παλαιότερος.
Γεγονότα και παραμυθίες
Για την ημερομηνία που φέρει ο χάρτης (1513), παρουσιάζει καταπληκτικές λεπτομέρειες. Οι σημειώσεις πάνω στο χάρτη εξηγούν ότι συντέθηκε από περίπου 20 χάρτες, πολλοί από τους οποίους αντλήθηκαν από ισπανικά και πορτογαλικά σκάφη στη Μεσόγειο. Συμπληρώθηκε, επίσης, από αφηγήσεις συλληφθέντων ισπανών και πορτογάλων ναυτικών. Θεωρούμενος υπό αυτή την έννοια ο πορτολάνος του Πίρι Ρέις δεν είναι χάρτης που σχεδιάστηκε από κάποιο αρχαίο ατλάντειο πολιτισμό, ούτε εξωγήινους, όπως έχει προταθεί από διάφορους, αλλά ένας πρώτης τάξης χάρτης που συντέθηκε από μια ναυτική ιδιοφυΐα και ο Πίρι Ρέις ήταν μια τέτοια ιδιοφυΐα σε πρακτικό, θεωρητικό και οργανωτικό επίπεδο. Εξετάζοντας μάλιστα το γεγονός ότι δημιουργήθηκε από έναν ναυτικό που δε συμμετείχε ποτέ στην εποχή των εξερευνήσεων και ότι σχεδιάστηκε από δευτερογενείς πηγές, είναι ένα καταπληκτικό έργο. Φαίνεται να περιέχει σημαντικές λεπτομέρειες που προέρχονται από χάρτες εχθρικών χωρών, με αρκετά καλά κρυμμένα μυστικά, γεγονός που ευνοούσε σημαντικά τις κινήσεις του τουρκικού στόλου.
