"Τουριένα Βουντινίτσα". Η ιστορία του Γκρεμισμένου Νερόμυλου, του πρώτου υδροηλεκτρικού της Αλμωπίας.

Πρόμαχοι 1945.

Βρισκόμαστε στον ιστορικό οικισμό, όπου οι ηρωικοί του κάτοικοι μετρούν τις πληγές τους μετά από την Ναζιστική λαίλαπα και προσπαθούν να ορθοποδήσουν και να βάλουν μια κανονικότητα στη ζωή τους.

Επικρατεί φτώχεια και ανέχεια, με τις βασικές υποδομές να είναι διαλυμένες, και με τα πενιχρά μέσα που διαθέτουν, αγωνίζονται με νύχια και με δόντια να θρέψουν τις οικογένειές τους, καλλιεργώντας τα λιγοστά στρέμματα κάμπου που τους αναλογούν, σπέρνοντας σιτηρά, καλαμπόκια και τριφύλλια, και βοσκώντας κάποιοι άλλοι τα κοπάδια αιγοπροβάτων και βοοειδών στα γύρω ορεινά.

Στο χωριό, όπου τρέχουν πολλά νερά λόγω των πλούσιων ορεινών πηγών, υπάρχουν δημόσιες κοινόχρηστες τσέσμες (βρύσες) σε κάθε μαχαλά και οι νοικοκυραίοι εξυπηρετούνται από αυτές.

Την εποχή εκείνη λειτουργούσαν πολλοί νερόμυλοι, σύμφωνα με τις πηγές επτά, τις οποίες κινούσε ο κεντρικός ποταμός, ο οποίος δημιουργούνταν από την συμβολή τριών μικρότερων στα βόρεια, που διέρρεε κάθετα το χωριό. Κύριο αντικείμενο των μύλων ήταν το άλεσμα σταριού και καλαμποκιού, όπου οι κάτοικοι πήγαιναν την παραγωγή τους και για αμοιβή έδιναν στους μυλωνάδες, είτε λίρες οι έχοντες, είτε αλεύρι, είτε κάποιο άλλο αγαθό που διέθεταν.

Στην άκρια λοιπόν του χωριού, βόρεια, στην περιοχή όπου σήμερα ονομάζεται "Φράγμα", λίγο πάνω από την πρώτη γέφυρα της "Μπιτσκίας", βρισκόταν ο νερόμυλος του Ντεντο Μήτρε (Δημήτρης Νάνος). Εξαιτίας της μακρινής απόστασης και της δυσκολίας πρόσβασης των κατοίκων κι επειδή υπήρχαν πολλοί πιο προσιτοί νερόμυλοι, οι κάτοικοι προτιμούσαν τους κοντινότερους, ο συγκεκριμένος μύλος υπολειτουργούσε.

Εδώ έρχεται η εμβληματική μορφή, ενός πολυμήχανου, ταλαντούχου Προμαχιώτη, του Σωτήρ Γκόγκουφ (Σωτήρης Νάνος), γεννημένος το 1920, ο οποίος με το ανήσυχο πνεύμα του και το εφευρετικό του νου, έμελλε να αλλάξει τον ρου της ιστορίας την μικροκοινωνίας των Προμάχων.

Αφού μελέτησε με σπουδή την κατάσταση, αποφάσισε και πρότεινε στον Ντέντο Μήτρε ένα μεγαλόπνοο σχέδιο:

Την μετατροπή του νερόμυλου σε υδροηλεκτρική μονάδα, εκμεταλλευόμενοι την δύναμη των πλούσιων υδάτινων αποθεμάτων.

Οπλισμένοι με όνειρα και ελπίδα, οι δυο τότε νέοι, αφού συνεταιρίστηκαν με κάποιον άλλον χωριανό, ονόματι Μάστορα, ήρθαν σε επαφή με τον παππού Ισμυρλή από την Αριδαία, ο οποίος διέθετε χρήματα και εμπορικές επαφές, και ξεκίνησαν το εγχείρημα.

Μετά από πολλές επαφές, ήρθε ειδικό συνεργείο από την Θεσσαλονίκη, τοποθέτησε τα απαραίτητα μηχανήματα και φύτεψε κολώνες μεταφοράς του ρεύματος από την περιοχή του μύλου μέχρι την πλατεία περίπου του χωριού. Από εκεί, με χοντρά καλώδια τοίχο-τοίχο, διαμοιράστηκε το δίκτυο σε όλους τους φτωχικούς οικισμούς.

Η αυθεντική προπέλα του μύλου

Η τουρμπίνα ήταν πλέον έτοιμη, όμως οι απαιτήσεις για να εκκινήσει ήταν μεγάλες κι έτσι οι τρεις συνέταιροι έπρεπε να κινηθούν δυναμικά. Το νερό του ποταμού "Μπίγκορ" που κατέβαινε από το "Μπέο Κάμιν" (Άσπρη πέτρα) δεν επαρκούσε και αναγκάστηκαν να δουλέψουν σκληρά, εκτρέποντας τα νερά του ποταμού "Αλαπούτ" από την σημερινή περιοχή της δεύτερης γέφυρας. Κατά μήκος λοιπόν του τότε συμμαχικού δρόμου, καταβάλλοντας σκληρή δουλειά και κόπο, κατασκεύασαν αύλακα, οδηγώντας το απαραίτητο νερό ώστε να συνδράμει στην ομαλή λειτουργία του υδροηλεκτρικού.

Κάθε σπιτικό δικαιούταν δυο λάμπες πυρακτώσεως, συνήθως η μία στο μεγάλο κοινόχρηστο δώμα της οικογένειας και η άλλη στον στάβλο που υπήρχε κάτω από την πουλάτα(χαγιάτι), για να φροντίζουν όποτε χρειάζονταν τα ζωντανά.

Έτσι, μετά από όλες τις εξειδικευμένες εργασίες που έγιναν, το πρώτο υδροηλεκτρικό εργοστάσιο της Αλμωπίας, ξεκίνησε την λειτουργία του, φέρνοντας τον πολιτισμό και την ευκολία για πιο άνετη ζωή στους φιλότιμους κατοίκους.

Διακόπτης και ασφάλεια της εποχής

Όταν δε υπήρχε μεγάλη ζήτηση σε ρεύμα, επειδή οι περισσότεροι καταναλωτές άνοιγαν τους διακόπτες το σούρουπο, η τουρμπίνα γονάτιζε και χρειαζόταν πολλές φορές οι τρεις χειριστές, να σπρώχνουν με τα χέρια τους την τεράστια προπέλα ώστε να πάρει τις απαραίτητες στροφές και να μην τρεμοπαίζει το δίκτυο.

Η σπουδαιότητα και η πρωτοποριακή σημασία του εγχειρήματος υπήρξε μεγάλη, αφού η δημιουργία του υδροηλεκτρικού των Προμάχων ήταν μοναδική στην επαρχία μας, και εκμεταλλευόμενο την κινητική δύναμη των πλούσιων υδάτινων πόρων, υποβοηθούσε σε μια ομαλή ζωή των κατοίκων. Μάλιστα στην πρωτεύουσα Αριδαία λειτουργούσαν κάποιοι υποτυπώδεις ηλεκτρικοί σταθμοί κινούμενοι με πετρέλαιο, μέσω ιμάντων, κάποιο σύστημα κίνησης όπως οι πατόζες, όμως ήταν προβληματικό το όλο εγχείρημα και στην ουσία ατελέσφορο. 

Το μικρό, υποτυπώδες εργοστάσιο λειτούργησε αδιάλειπτα 2-3 χρόνια, όμως ο αιματηρός Εμφύλιος που ακολούθησε, έμελλε να αποβεί μοιραίος και για το μικρό τεχνολογικό κόσμημα του χωριού.

Την εποχή εκείνη, κάθε βράδυ υπήρχε φύλακας στον μύλο, συνήθως οι τρεις συνέταιροι εναλλάξ, προς αποφυγήν κλοπών, η για το άλεσμα σταριού.

Μια ημέρα λοιπόν, οι αντάρτες που πολιορκούσαν το χωριό από τα γύρω ορεινά, διεμήνυσαν στους ιδιοκτήτες, να μην βρεθεί κανένας το συγκεκριμένο βράδυ, γιατί θα γίνει κακό.

Έτσι, πειθαρχώντας στην προειδοποίηση, δεν πήγε κανείς εκείνο το βράδυ και το υδροηλεκτρικό εργοστάσιο τινάχτηκε από ομοβροντίες όλμων που εξαπέλυσαν οι αντάρτες από τους γύρω λόφους, κατεδαφίζοντάς το συθέμελα.

Σκοπός του βομβαρδισμού ήταν να βυθίσουν το χωριό στο σκοτάδι, ώστε να μπουν μέσα και να το καταλάβουν, όμως η αντίσταση των κατοίκων ήταν σθεναρή και γενναία κι έτσι οι προσπάθειες των ανταρτών έπεσαν στο κενό.

Σήμερα δεν υπάρχει ίχνος από τον Γκρεμισμένο Μύλο (Τουριένα Βουντινίτσα), μιας και στο σημείο όπου υπήρχαν τα ερείπιά του, χτίστηκε φράγμα από το τοπικό Δασαρχείο. Κάποια μηχανικά εξαρτήματα μόνο, βρίσκονται σε αποθήκες των απογόνων του παππού Σωτήρη, να θυμίζουν τον πολυμήχανο και ταλαντούχο Προμαχιώτη.

Μένει όμως η θρυλική ιστορία του πρώτου υδροηλεκτρικού της Καρατζόβας και η αδιαμφισβήτητη Άγια δωρεά του Δημιουργού, που χάρισε απλόχερα τόσα φυσικά πλεονεκτήματα στον τόπο μας, τα οποία περιμένουν τον αντίστοιχο σύγχρονο Ντεντο Σωτήρ, τον πρώτο ηλεκτρολόγο των Προμάχων,  να τα ενσαρκώσει σε ποικίλα αγαθά για την βελτίωση της καθημερινής ζωής των κατοίκων. 

Κατά την άποψή μου, τα πλούσια υδάτινα αποθέματα θα έπρεπε να γίνουν μοχλός ανάπτυξης για την τοπική κοινωνία προς όφελός της ίδιας κι όχι να χαριστούν σε κάποιους ιδιώτες επιχειρηματίες, που άγνωστο πως, έλαβαν συγκεκριμένες άδειες εκμετάλλευσης των ποταμών και να ιδιοποιούνται τα κέρδη, καταβάλλοντας ελάχιστο τίμημα.

Posted in: ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ , ΤΟΠΙΚΑ