Η σχέση ως μορφή γνώσης και ευημερίας. Γράφει η Σοφία Ασαλέα

Η ΣΧΕΣΗ ΩΣ ΜΟΡΦΗ ΓΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΕΥΗΜΕΡΙΑΣ

Από την πρώτη στιγμή της ζωής ενός ανθρώπου – μάλιστα ακόμα και πριν την εμφάνιση της ανθρώπινης μορφής στην ολότητά της, δηλαδή κατά τη διάρκεια της δημιουργίας της στη μήτρα – ο άνθρωπος βρίσκεται σε ένα σχεσιακό καθεστώς, δηλαδή σε μια συνθήκη σχέσης με έναν άλλον άνθρωπο και συγκεκριμένα τη μητέρα του. Το φυσικό αυτό γεγονός υποδηλώνει τη σημασία που έχει η σχέση ως γεγονός στη ζωή ενός ανθρώπου. Είναι σημαντικό να τονιστεί πως η σχέση δεν αφορά πάντα σε δύο ανθρώπους, αλλά μπορεί να δημιουργηθεί ανάμεσα σε οποιαδήποτε στοιχεία έχουν ως προϋπόθεση το αμοιβαίο άνοιγμα. Παραδείγματα αυτού είναι η σχέση ανάμεσα στον άνθρωπο και το κατοικίδιό του, το αγαπημένο του μουσικό κομμάτι, τον Θεό, τον εαυτό του κ.ο.κ. Στο παρόν άρθρο θα επικεντρωθούμε στη σχέση μεταξύ δύο ανθρώπων και στη σχέση με τον εαυτό, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι παραγκωνίζεται η σπουδαιότητα των υπόλοιπων σχέσεων.  

Ετυμολογικά, η λέξη σχέση προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό απαρέμφατο σχειν του ρήματος έχω. Επομένως, η λέξη σχέση υποδηλώνει μια μορφή συναισθηματικής κατοχής, όχι με την έννοια της κυριαρχίας ή της εξουσίας, αλλά με την έννοια της ελευθερίας του αμοιβαίου δοσίματος και ανοίγματος του εαυτού στον άλλον. Με άλλα λόγια, ο όρος σχέση σηματοδοτεί ένα προσωπικό και αυθεντικό άνοιγμα στον άλλον, το οποίο διαπνέεται από αμοιβαιότητα. Μια σχέση δεν μπορεί να είναι μονομερής• χρειάζονται τουλάχιστον δύο άτομα προκειμένου να δημιουργηθεί.

Η σχέση αποτελεί ένα οντολογικό και υπαρξιακό γεγονός. Αυτό σημαίνει ότι μέσα από τη σχέση που συνάπτω με έναν άλλον άνθρωπο και μέσω της διαδικασίας του αμοιβαίου ανοίγματος έρχομαι αντιμέτωπος με τον εαυτό μου. Μέσα από τις σχέσεις που συνάπτω γνωρίζω τον εαυτό μου και ταυτόχρονα τον φέρω ως αναπόσπαστο στοιχείο αυτής της δημιουργίας. Έτσι, μέσα από τις σχέσεις μου αφενός προάγεται η γνώση για τον εαυτό μου και αφετέρου διευρύνεται και μετασχηματίζεται η μοναδικότητα που φέρω ως άτομο. Η ποιότητα, λοιπόν, των σχέσεων που συνάπτω προσφέρει σημαντικές πληροφορίες για τον εαυτό και για τον τρόπο με τον οποίο έχω μάθει να σχετίζομαι με τους ανθρώπους.

Στην εποχή, την οποία διανύουμε, γινόμαστε μάρτυρες μιας συρρίκνωσης και επιπεδοποίησης των ανθρώπινων σχέσεων. Οι σχέσεις όλο και περισσότερο χάνουν την αυθεντικότητά τους και γίνονται χρηστικές και αδιέξοδες. Όσο περισσότερο αυξάνεται η ανάγκη και η επιθυμία για τη δημιουργία σχέσεων που να διαπνέονται από αμοιβαιότητα, ειλικρίνεια, αλληλεγγύη, εμπιστοσύνη και ασφάλεια, τόσο φαίνεται να εκλείπει αυτού του είδους η σχεσιακή πραγματικότητα. Μοιάζει, λοιπόν, η συγκεκριμένη κοινωνική, πολιτική, οικονομική και πολιτισμική περίοδος να χαρακτηρίζεται από μια επικοινωνιακή και συναισθηματική αντίφαση: τη στιγμή που έχω ανάγκη για μια βαθιά προσωπική σχέση, την ίδια στιγμή επιλέγω να αποποιηθώ αυτό το βάθος.

Όπως προαναφέρθηκε, η σχέση αποτελεί παράγοντα γνώσης του εαυτού. Η διείσδυση στα μύχια του ανθρώπινου ψυχισμού αποτελεί μια επίπονη διαδικασία, τη οποία δεν είναι λίγοι αυτοί που αποφεύγουν. Το ευρύτερο πλαίσιο στο οποίο ζούμε ενισχύει αυτή την τακτική, καθώς λιγοστεύει τον ελεύθερο χρόνο, συρρικνώνει την κριτική σκέψη, προσφέρει εύπεπτα και επιφανειακά θεάματα και προάγει έναν τρόπο ζωής απομακρυσμένο από τις ανάγκες και τις επιθυμίες του ανθρώπου. Έτσι, ο άνθρωπος απομακρύνεται από τη λογική της δημιουργίας αυθεντικών σχέσεων, η οποία συμπεριλαμβάνει και προϋποθέτει τη σύναψη αυθεντικής σχέσης με τον εαυτό. 

Η εμφάνιση πολλαπλών ψυχικών συμπτωμάτων δεν είναι ανεξάρτητη από την ποιότητα των σχέσεων που συνάπτουμε. Συχνά, οι σχέσεις παίρνουν τη μορφή της εξουσίας και της κυριαρχίας τόσο απέναντι στους άλλους όσο και απέναντι στον εαυτό. Ένα βασικό στοιχείο, το οποίο λείπει από τις ανθρώπινες σχέσεις, είναι η συναίσθηση, η ικανότητα δηλαδή να αισθάνομαι αυτό που αισθάνεται ο άλλος, είτε ο άλλος είναι κάποιος άνθρωπος είτε είναι ο ίδιος μου ο εαυτός. Μοιάζει σαν να έχουμε χάσει την ικανότητα να αφουγκραζόμαστε τις ανάγκες και τις επιθυμίες των άλλων και του εαυτού μας και να έχουμε θέσει τις σχέσεις μας σε ένα καθεστώς συναισθηματικού ασκητισμού.  

Η σχέση αποτελεί ένα γεγονός υψίστης υπαρξιακής σημασίας, το οποίο είναι σύμφυτο με την ανθρώπινη ζωή. Σε πείσμα της αποδιαρθρωτικής εποχής που ζούμε οφείλουμε να μην ξεχνούμε πως η ευημερία του εαυτού συνάγεται από την ευημερία των σχέσεων και το αντίστροφο. Καθίσταται, λοιπόν, περισσότερο από ποτέ επιτακτική η ανάγκη ενός αυθεντικού δοσίματος και ανοίγματος στον άλλον και στον εαυτό, γιατί η ευημερία είναι κάτι που επιτυγχάνεται από κοινού.

Σοφία Ασαλέα

Ψυχολόγος - Ειδικευόμενη Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια

Posted in: ΣΠΙΤΙ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ