Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΠΙΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΝΕΡΟΜΥΛΩΝ ΑΛΜΩΠΙΑΣ

ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ 
Τέσσερις νέες επιγραφές από την Έδεσσα και την Αλμωπία 

Εξαιτίας της έλλειψης συστηματικών ανασκαφικών ερευνών στις επαρχίες Έδεσσας και Αλμωπίας της Περιφερειακής Ενότητας Πέλλας, τα τέσσερα ενεπίγραφα μνημεία, που δημοσιεύονται κατωτέρω, αποτελούν αντικείμενα περισυλλογών ή παραδόσεων. Τρία είναι επιτύμβια, ενώ το τέταρτο ανήκει στην κατηγορία των αναθηματικών. Τα δύο επιτύμβια, των ρωμαϊκών και παλαιοχριστιανικών χρόνων από την αρχαία Έδεσσα, έρχονται να προστεθούν στην αρκετά πλούσια επιγραφική συλλογή της πόλης. Τα άλλα δύο από την αρχαία Αλμωπία είναι σημαντικά, διότι προέρχονται από μια περιοχή, που θα χρειαστεί μακρύς ακόμη δρόμος –αν υπάρξει η οικονομική δυνατότητα και αν δεν χαθούν τα στοιχεία από τη λαίλαπα της σύγχρονης δραστηριότητας για να γίνει γνωστή η ιστορική διαδρομή της στην αρχαιότητα.

"Π.Ν." Σας παρουσιάζουμε την επιγραφή που βρέθηκε στους Νερόμυλους Αλμωπίας.

Η  επιγραφή ΑΚΕ 1339 προέρχεται από το σημαντικό αρχαίο οικισμό της βορειοανατολικής Αλμωπίας, στα βόρεια των Νερόμυλων του ∆ήμου Αριδαίας.

 Όπως και οι προηγούμενες επιγραφές, δεν προήλθε από ανασκαφική έρευνα αλλά υπήρξε αποτέλεσμα παράδοσης από καλλιεργητή της περιοχής. Σύμφωνα με πληροφορίες του ιδίου, η επιγραφή προήλθε από τους αγρούς στη δυτική πλευρά του λόφου, όπου πραγματοποιήθηκε εκτεταμένη ισοπέδωση με σημαντική καταστροφή των αρχαίων καταλοίπων. Από την ίδια περιοχή έχουν περισυλλεγεί και άλλα ευρήματα, που έχουν ήδη παρουσιαστεί στον αρχαιολογικό οδηγό της Αλμωπίας. 56

 Η επιγραφή (σχέδ. 3, εικ. 7) είναι χαραγμένη σε μικρή ορθογώνια πλάκα, ύψους 0,285 μ., πλάτους 0,20 μ. και πάχους 0,055 μ. Η πλάκα είναι αποκρουσμένη στην πάνω αριστερή γωνία και διαγωνίως στη δεξιά πλευρά μέχρι τον τέταρτο στίχο της πεντάστιχης επιγραφής.
 Το υλικό της είναι λεπτόκοκκο μάρμαρο λευκωπό, που φέρει λεπτό καστανόμαυρο στρώμα ιζήματος στη λειασμένη ενεπίγραφη επιφάνεια. Στις πλευρές είναι εμφανή τα ίχνη του βελονιού και στην πίσω πλευρά οι κάθετες φλεβώσεις του μαρμάρου. Το ύψος των γραμμάτων είναι 0,015 μ.∙ τα διάστιχα κυμαίνονται από 0,01-0,015 μ.

 ΜΕ[… ca 6-7 …]
 ∆ιονυσ̣[… ca 4-5 …]
 Ἀντίγο[νος] 
 Μακύδνας̣ τὸν βωμόν.

Στον στ. 2 διακρίνεται κάτω οριζόντια κεραία, που δεν μπορεί παρά να είναι μέρος του αναμενόμενου σίγμα.
 Στον στ. 4, από το (πιθανότατο) σίγμα σώζεται μόνο η κάτω οριζόντια κεραία επίσης. Τα γράμματα είναι ανεπτυγμένα και φέρουν ακρέμονες. Το άλφα έχει έντονα τεθλασμένη κεραία. Η δεξιά κεραία του νι είναι ελαφρώς κοντύτερη. Μικρές είναι και οι δύο κεραίες του κάπα. Το όμικρον είναι αρκετά μεγάλο, ενώ στο ωμέγα το κάτω άνοιγμα είναι ιδιαίτερα περιορισμένο. Οι ακρέμονες, καθώς και η τεθλασμένη κεραία του Α οδηγούν σε χρονολόγηση της στήλης στα τέλη του 3ου - 2ο αι. π.Χ. 57 

Υπό την παρούσα μορφή, τρείς είναι οι πιθανές ερμηνείες της επιγραφής. Κατά την πρώτη, ο βωμός θα μπορούσε να είναι λατρευτικός, με αναφορά μιάς ή περισσοτέρων θεοτήτων σε χαμένο σήμερα ανώτερο τμήμα του κειμένου. 58
 Πιθανότερη όμως φαίνεται η συμπλήρωση στον πρώτο στίχο του ονόματος του πρώτου αναθέτη στην ονομαστική (π.χ. Μένανδρος ή Μενέλαος), με το πατρώνυμό του στη γενική να ακολουθεί στον δεύτερο στίχο (∆ιονυσίου).59 Το όνομα του δεύτερου αναθέτη αναγνωρίζεται εύκολα (Αντίγονος), όπως και το μητρώνυμο του Μακύδνας̣ στον τέταρτο στίχο. 60
 Στην τρίτη ερμηνεία, εάν το όνομα του πρώτου στίχου είχεαποδοθεί σε δοτική, τότε θα επρόκειτο για όνομα νεκρού και ο βωμός θα μπορούσε να θεωρηθεί ταφικός. Η ερμηνεία πάντως αυτή αντίκειται στην πιθανότατη προέλευση της επιγραφής από το εσωτερικό του αρχαίου οικισμού και όχι από την περιοχή των νεκροταφείων.


 Αναστασία Χρυσοστόμου Επίτιμη Προϊσταμένη Τμήματος Αρχαιολογικών Χώρων Αφών Παπαϊωάννου 28, 58100 Γιαννιτσά anastasiachrysostomou@gmail.com


-----------------------------------
Επεξηγησεις-πηγές

56. Για την παράδοση της στήλης, βλ. Χρυσοστόμου, Α∆ (1994), Χρονικά (βλ. σημ. 45) 554. Για την καταστροφή των καταλοίπων, βλ. της ιδίας, Α∆ 48 (1993) [1998], Χρονικά Β2, 375-376 και για τα κατάλοιπα της περιοχής, της ιδίας, Αρχαία Αλμωπία (βλ. σημ. 38) 54. 57. M.B. Hatzopoulos – Louisa D. Loukopoulou, Morrylos, Cité de la Crestonie (Μελετήματα 7, Αθήνα 1989) 17 κ.ε., όπου παρουσιάζεται ψήφισμα της Μορύλλου των αρχών του 2ου αι. π.Χ. με γράμματα συγγενικά με αυτά της επιγραφής των Νερόμυλων. Panayotou, La langue (βλ. σημ. 18) 151 για το Α με σπαστή κεραία στον 2ο αι. π.Χ. και ανάλογα δέλτα και κάππα. 58. Σημειώνεται, όμως, πως εξαιτίας του σπασίματος η απόληξη της στήλης δεν διακρί- νεται. Για τις μορφές των βωμών αναλυτικά στοιχεία παρατίθενται στο R. Étienne – M.T. Le Dinahet (εκδ.), L’espace sacrificiel dans les civilisations méditerranéennes de l’Antiquité, Actes du Colloque tenu à la Maison de l’Orient, Lyon. 4-7 Juin 1988 (Publications de la Bibliothèque Salomon-Reinach, Université Lumière-Lyon 2, V, Παρίσι 1991). Η στήλη από τους Νερόμυ- λους, θα μπορούσε να ήταν εντοιχισμένη στο βωμό ή στημένη σε μικρή βάση κοντά του. Για τους βωμούς βλ. επίσης G. Ekroth, «Altars on Attic Vases: Τhe Identification of Bomos and Eschara», στο Ch. Scheffer (εκδ.), Ceramics in context, Proceedings of the Internordic Colloquium on Ancient Pottery held at Stockholm, 13-15 June 1997 (Acta Universitatis Stockholmiensis 12, Στοκχόλμη 2001) 115-126. 59. Αμφότερα τα ονόματα είναι γνωστά στη μακεδονική προσωπογραφία των ελληνι- στικών χρόνων, καθώς και στην προσωπογραφία των γειτονικών περιοχών κατά τους 3ο - 2ο αι. π.Χ., βλ. ενδεικτικά Tataki, Macedonian Edessa (βλ. σημ. 9) 83 κ.ε. και 339 κ.ε. Ο M. Hatzopoulos, «L’histoire par les noms», στο S. Hornblower και Elaine Matthews, Greek Personal Names. Their Value as Evidence (Proceedings of the British Academy 104, Οξφόρδη 2000) 99-117 τα κατατάσσει στα ιδιαιτέρως διαδεδομένα στη Μακεδονία ελληνικά ανθρωπωνύμια. 60. Για τα αρσενικά σε -ας και τα θηλυκά σε –α, βλ. Panayotou, La langue (βλ. σημ. 18) 408 κ.ε. και 424 κ.ε. αντίστοιχα. Είναι σαφής η σχέση του ανθρωπωνυμίου Μακύδνα με το επίθετο μακεδνός/ μηκεδανός: LSJ, λ. μακεδνός· Θησαυρός της Ελληνικής Γλώσσας, λ.μακεδνός· Panayotou, La langue (βλ. σημ. 18) 219 για τις παραλλαγές της ρίζας μακε- (οι τύποι Μακηδών, Μακηδονία, που μαρτυρούνται σε πληθώρα επιγραμμάτων εντός και εκτός Μακεδονίας [π.χ. FD III 4, 218· Hansen, CEG 2.721, ΕΚΜ Α΄ 37] είναι ποιητικοί). Η κατάληξη –ύδνα είναι δυσερμήνευτη· μαρτυρείται στα ποιητικά επίθετα της Θέτιδος Ἁλοσύδνη και Ὑδατοσύδνη, όπου σχετίζεται με το προσηγορικό ὕδναι (βλ. τα οικεία λήμ- ματα στο LSJ). Στη Σκιώνη της Χαλκιδικής μαρτυρείται ανθρωπωνύμιο Ὕδνα κατά τους Περσικούς πολέμους (Παυσ. 10.19.1). Ενδιαφέρουσα είναι η πρώιμη παρουσία ενός ονόματος προερχόμενου από το εθνικό των Μακεδόνων· η κατηγορία αυτών των ονομάτων μαρτυρείται στη Μακεδονία κυρίως μετά την κατάλυση του βασιλείου (Τataki, Ancient Beroea [βλ. σημ. 49] 323). Για τα ονόματα από εθνικά γενικότερα, βλ. P.M. Fraser, «Ethnics as Personal Names», στο Hornblower – Matthews, Greek Personal Names (βλ. σημ. 59) 149-158.

ΠΗΓΗ...tekmeria.org/index.php/tekmiria/article/download/288/463.pdf

Posted in: ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ , ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ , ΤΟΠΙΚΑ