"ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΡΜΑ ΣΤΟ ΧΙΟΝΟΔΡΟΜΙΚΟ" - ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΕΝΟΣ ΕΦΕΔΡΟΥ ΤΟΥ 1973-74

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

1973, παραμονές Χριστουγέννων κάπου στα χιονισμένα υψίπεδα του Καϊμακτσαλάν. Ένας έφεδρος ανθυπολοχαγός με την ομάδα του σέρνουν με δυσκολία τα βήματά τους πάνω στο παχύ, παγωμένο χιόνι. Μουσκεμένοι και πεινασμένοι, είναι στο δρόμο απ’ το πρωί και τώρα κοντεύει να νυχτώσει. Κάποια στιγμή οι πανύψηλες οξιές αραιώνουν, ένα μικρό, σχεδόν επίπεδο ξέφωτο, προβάλλει σαν από θαύμα μέσα στο πυκνό δάσος.
- Εδώ θα κατασκηνώσουμε απόψε, λέει ο ανθυπολοχαγός με ανακούφιση.
Τα πρόσωπα γαληνεύουν, η κούραση απομακρύνεται μεμιάς, πέφτουν όλοι με τα μούτρα στη δουλειά. Ένας ξεφορτώνει τα μουλάρια, κάποιοι τρέχουν στο δάσος για ξύλα κι οι πιο πολλοί με τα πτυοσκάπανα σκάβουν με μανία το παγωμένο χιόνι, το έδαφος πρέπει να’ ναι καθαρό για να στηθούν τα αντίσκηνα. Καθώς χάνεται το φως της μέρας πίσω απ’ τις πανύψηλες κορφές, οι πρώτες φλόγες της φωτιάς λαμπυρίζουν μέσα στο ξέφωτο. Μαζεύονται όλοι ένα γύρω, από δίπλα και τα πιστά τσοπανόσκυλα. Τα πρόσωπα κοκκινίζουν και πυρώνουν, λίγα εκατοστά πιο πίσω οι πλάτες παγώνουν στους -12οC αλλά ποιος νοιάζεται, η ζέστη έχει φωλιάσει κιόλας στις ψυχές. Ξετυλίγει ο ανθυπολοχαγός με προσοχή μια κουβέρτα, βγάζει από μέσα ένα μπουκάλι κόκκινο κρασί, το μοιράζει ακριβοδίκαια σε όλους.
- Καλά Χριστούγεννα παιδιά. Και του χρόνου στα σπίτια μας!...

Ακριβώς 25 χρόνια μετά, στη Θεσσαλονίκη.
  Μία-μία οι βιτρίνες των καταστημάτων στολίζονται. Πλησιάζουν Χριστούγεννα. Κι εγώ για άλλη μια φορά φέρνω στο νου τον νεαρό –ακόμα τότε – ανθυπολοχαγό και πάω να τον συναντήσω στα χιονισμένα υψίπεδα, στις χαράδρες και στα δάση του Καϊμακτσαλάν. Θα’ ναι ένα ταξίδι στο χώρο και στον χρόνο, σπονδή στη νιότη που πέρασε, στις αναμνήσεις που δεν έσβησαν και στους παλιούς συντρόφους, που ποτέ δεν ξεχάστηκαν. Συγχωρήστε μου, αγαπητοί φίλοι, την όποια ρομαντική ή νοσταλγική διάθεση, αλλά το Καϊμακτσαλάν δεν είναι για μένα μόνον ένας μεγαλόπρεπος ορεινός όγκος με υψόμετρα, χλωρίδα, πανίδα και δασοπονικά είδη. Είναι περισσότερο σύνδεση ψυχής με ανθρώπους και καταστάσεις και με έννοιες, όπως φιλία, αλληλεγγύη, συντροφικότητα, εμπιστοσύνη, για περισσότερους από 14 μήνες.
Σ’ αυτούς τους λίγους παλιούς συντρόφους αφιερώνεται αυτό το χρονικό, με την ευχή, όπου κι αν βρίσκονται, να θυμούνται πού και πού τις ηρωικές εκείνες στιγμές του 1973 – 74 στο Καϊμακτσαλάν.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΡΜΑ ΣΤΟ ΧΙΟΝΟΔΡΟΜΙΚΟ
 
Όταν στα 1973 πρωτογνώρισα την Όρμα, σίγουρα δεν ήταν το συναρπαστικότερο χωριό που είχαν αντικρίσει τα μάτια μου. Το ίδιο άλλωστε, ίσχυε και για τα υπόλοιπα χωριά που καταλάμβαναν τις βόρειες και δυτικές απολήξεις της πεδιάδας της Αριδαίας (Πρόμαχοι, Σωσάνδρα, Λυκόστομο, Λουτράκι, Μεγαπλάτανος και Μοναστηράκι). Με υποτυπώδες ρυμοτομικό σχέδιο, με άθλιο οδικό δίκτυο όπου κυριαρχούσαν η λάσπη το χειμώνα και η σκόνη το καλοκαίρι, τα χωριά της συγκεκριμένης περιοχής ήταν απωθητικά για κάθε άνθρωπο, εκτός ίσως από τους ντόπιους. Πολλά από τα σπίτια ήταν παλιά, πλινθόκτιστα και φιλοξενούσαν στο κατώι τους ζώα, κάτι που, σε συνδυασμό με την λάσπη της αυλής, δημιουργούσε μια εικόνα ελάχιστα γραφική.
Καθώς όλα αυτά τα χωριά είναι σχεδόν χτισμένα στους πρόποδες του Καϊμακτσαλάν, βυθίζονται πολύ νωρίς στη σκιά των πανύψηλων κορυφών. Το χειμώνα ειδικά, με το πέσιμο της νύχτας, ερήμωναν. Μαζεύονταν τότε ο ανδρικός πληθυσμός στα καφενεία και οι γυναίκες κλείνονταν στα σπίτια. Πού και πού καμιά ηλικιωμένη, όμοια με σκιά, γλιστρούσε στα στενά με βιαστικά βήματα. Ίσως για λίγο ακούγονταν και κάποια κουδουνάκια αργοπορημένων ζώων, που επέστρεφαν απ’ τη βοσκή. Ύστερα τίποτε.
Σπάνια νεαρές κοπέλες κυκλοφορούσαν στο σκοτάδι, ήταν οπτασίες σχεδόν αόρατες για τους νέους των χωριών και ακόμα πιο πολύ για τους στρατιώτες που υπηρετούσαν τη θητεία τους εκεί. Μόνον τις Κυριακές, στη «βόλτα», διασταυρώνονταν οι ένοχες ματιές, έβγαιναν οι κρυφοί αναστεναγμοί από τα στήθια, αντρικά και γυναικεία. Σ’ αυτά τα στιγμιαία συναπαντήματα δημιουργούντο τα ειδύλλια, άναβαν οι κρυφοί, μεγάλοι και παραπεταμένοι έρωτες, που ή εκφυλίζονταν πριν καν αρχίσουν ή κατέληγαν σε αρραβώνα και γάμο. Κάθε άλλη σχέση ήταν εκ προοιμίου καταδικασμένη, υπήρχε πάντα ένας πατέρας ή αδερφός, άτεγκτοι θεματοφύλακες των συντηρητικών ηθών της περιοχής και της εποχής.
Φτάνουν σκόρπιες οι μνήμες στο μυαλό καθώς, 25 χρόνια μετά, το αυτοκίνητο κυλάει αθόρυβα στους ασφάλτινους δρόμους της Όρμας. Κι εκείνος ο μεταλλικός ήχος απ’ τις οπλές των αλόγων στο λιθόστρωτο, είναι πια πολύ απόμακρος και ξένος. Είναι μια άλλη Νόρμα αυτή που αντικρίζω, σύγχρονη και εξωστρεφής, δυναμική και αισιόδοξη, με όμορφα και καινούργια σπίτια, γκαζόν στις αυλές και ξενοδοχείο! Μοιάζει να θέλει ν’ αποτινάξει οριστικά το παρελθόν, την επιφυλακτικότητα, τη μοιρολατρία των ακριτικών περιοχών της χώρας μας.
Ένας φαρδύς καινούργιος χωματόδρομος ξεκινάει στα δυτικά απ’ τα τελευταία σπίτια του χωριού, κόβει σαν τεράστια μαχαιριά τον δασωμένο λόφο κι ανηφορίζει στο βουνό. Κάποια χρόνια πριν όταν τον πρωτοείδα, τρόμαξα. Μου φάνηκε σαν τέρας, που’ χει για τροφή τις τρυφερές σάρκες του δάσους. Στη θέση του παλιά υπήρχε μονοπάτι, δεν ξέρω τι απόγινε πια. Ήταν μυστηριακό και αθέατο, κουραστικό και δύστροπο, έτσι όπως περνούσε μεσ’ από πυκνούς θάμνους και δάση οστριάς. Όταν όμως μετά από ώρες μας έβγαζε στα ξέφωτα, κανείς δεν μπορούσε να κρατήσει την χαρά του.
Πολλές νύχτες περάσαμε εκεί, δίπλα στις καστανιές, τις κερασιές και τα ερείπια της Άνω Κορυφής. Τώρα με τον νέο δρόμο φτάνουμε στα ξέφωτα της Άνω Κορυφής εύκολα και γρήγορα. Σε κάθε στροφή ο κάμπος της Αριδαίας απομακρύνεται, μια επίπεδη πανοραμική λεκάνη, με ανατολικά της όρια την οροσειρά του Πάικου. Πιο βόρεια ακολουθούν οι κορυφές της Τζένας και του Πίνοβου κι ο κύκλος συνεχίζεται και κλείνει, με την γιγαντιαία οροσειρά του Καϊμακτσαλάν. Αυτός είν’ ο σκοπός του νέου δρόμου. Να ενώσει τον κάμπο με τις κορυφές, ν’ αδελφώσει τις παγωμένες πλαγιές του χιονοδρομικού με τα αχνιστά νερά των λουτρών, την ένταση του σκι με την χαλάρωση της πισίνας. Σε λιγότερο από μια ώρα τα γάντια, ο σκούφος, τα άρβυλα, τα χοντρά πουλόβερ και μπουφάν του σκι, θα δίνουν τη θέση τους στο μαγιό και τις σαγιονάρες. Είναι στ’ αλήθεια εκπληκτικό τη μια στιγμή κάποιος να παγώνει σε θερμοκρασίες κάτω απ’ το μηδέν στα δυο χιλιάδες μέτρα και σε λίγη ώρα να’ ναι τυλιγμένος στους ατμούς και να ιδρώνει, σε σταθερή θερμοκρασία 37 βαθμών. Είν’ ένα σχέδιο τολμηρό, μεγαλεπήβολο, που θ’ αλλάξει οριστικά την φυσιογνωμία της περιοχής. Κι είναι για μας μεγάλη η ικανοποίηση, που γνωρίζουμε αυτό το μεγάλο έργο στα πρώτα του βήματα και μπορούμε και σας παρουσιάζουμε κάποιες εικόνες, που σε λίγα χρόνια θα’ χουν καθαρά ιστορική αξία.
 Ας ξαναγυρίσουμε όμως στη διαδρομή μας. Κάποια στιγμή χάνεται απ’ τα μάτια μας ο κάμπος, ένας νέος σύντροφος προβάλλει απ’ το Βορρά. Είναι το θρυλικό Μαύρο Δάσος. Και μόνο στο άκουσμά του μας έπιανε δέος, στα χρόνια εκείνα του στρατού. Οι παλιοί στην Όρμα σαν έπιναν κρασί, γύριζαν πίσω στα χρόνια της νιότης κι άνοιγαν την καρδιά τους. Μιλούσαν τότε για πολέμους και αντάρτες, σπηλιές κρυφές γεμάτες όπλα και παγίδες, κρησφύγετα με χρυσάφι και περάσματα μυστικά, που κάποια απ’ αυτά τρυπούσαν λέει το βουνό και βγαίναν στη Σερβία. Κι ήταν μεγάλη η χαρά για μας να τους ακούμε. Μα πιο μεγάλη ήταν η χαρά να νοιώθουμε αυτό το πάθος και τη νοσταλγία στη φωνή τους, να τους βλέπουμε να ξανανιώνουν.

Αλλάζει όψη συνεχώς το Μαύρο Δάσος καθώς το προσπερνάμε. Πυκνό και απροσπέλαστο, σκοτεινό και μυστηριώδες, με απρόσιτους γκρεμούς και κλίσεις κατακόρυφες, με νερά και καταρράκτες, μονοπάτια που χάνονται και οδηγούν σε αδιέξοδο, που και που ξέφωτα παροδικά κι ύστερα πάλι σημεία εχθρικά και ανήλιαγα. Όσο πάει ανεβαίνει το υψόμετρο, 700, 800 μέτρα, πάει το δάσος της οστριάς χάνεται, να και οι πρώτες καστανιές, τεράστιες επιβλητικές, από δίπλα τους κι οι κερασιές, ειρηνικό και πάλι το τοπίο. Αναγνωρίζω τα ερείπια της Άνω Κορυφής, συναντώ το παρελθόν. Είμ’ έτοιμος να μελαγχολήσω, το μετανιώνω και συνεχίζω.
Είμαστε πάνω απ’ τα χίλια μέτρα τώρα, οι κερασιές δεν χάθηκαν, συνεχίζονται ακόμα. Είν’ ονομαστές αυτές οι βουνίσιες κερασιές της Κορυφής, μαύρο κεράσι και μεγάλο, σκληρό σαν πέτρα. Πάνω εδώ πάνω ωριμάζουν πιο αργά από τον κάμπο κι είναι το μάζεμα γιορτή για όλο το χωριό.
Το τοπίο αλλάζει πάλι, μπαίνουμε στη ζώνη της οξιάς. Ο δρόμος συνεχίζεται φαρδύς, έχουν γίνει μεγάλες επεμβάσεις στο βουνό. Σε ορισμένα σημεία είναι δύσκολος, ένα συμβατικό αυτοκίνητο θα συναντήσει μεγάλες ή και αξεπέραστες δυσκολίες. Η ανηφορική πορεία συνεχίζεται, το Μαύρο Δάσος πίσω μας έχει χαθεί από ώρα. 21 ακριβώς χιλιόμετρα μετά το σημείο αναχώρησής μας από την Όρμα ο δρόμος ξαφνικά διχάζεται, παίρνοντας και μια δεύτερη κατεύθυνση προς τ’ ανατολικά. Είν’ ένας καινούργιος τεράστιος δρόμος, που μου ήταν άγνωστος ως τώρα. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς μου πρέπει να καταλήγει στο χωριό Καρυδιά, ημιορεινό χωριό σε υψόμετρο 650 μέτρων και σε μια απόσταση περίπου 8 χιλιομέτρων από την Όρμα. Αν πράγματι είναι έτσι, τότε δημιουργείται μια επιπλέον δυνατότητα προσέγγισης των κορυφών του Καϊμακτσαλάν. Μ’ αυτό τον τρόπο θα μπορεί κανείς να επιλέγει διαφορετικούς δρόμους για την ανάβαση και κατάβαση, ώστε να έχει συνεχώς μπροστά του νέα τοπία, νέες παραστάσεις.
Παίρνουμε για λίγο αυτόν τον καινούργιο και, 200 μέτρα πιο πάνω, σε μια στροφή, ένας νέος ορίζοντας αποκαλύπτεται στα μάτια μας. Κάτω μακριά, μεσ’ από τις καταχνιές της πεδιάδας της Άρνισσας, προβάλλει ένα μικρό τμήμα της Λίμνης Βεγορίτιδας. Καθώς βρισκόμαστε σε υψόμετρο πάνω από 1500 μέτρα, η εικόνα είναι εκπληκτική, ελάχιστα διαφέρει από αεροφωτογραφία. Σκέφτομαι, πως μερικά χρόνια πριν κανείς δεν θα’ χε αυτή τη δυνατότητα, εκτός αν ήταν αποφασισμένος να βαδίσει αρκετές ώρες. Πόσοι όμως άνθρωποι έχουν το χρόνο, τη φυσική κατάσταση ή και τη διάθεση για κάποιες τέτοιες μακρινές διαδρομές; Πολύ λίγοι φοβάμαι. Κι εδώ ακριβώς έγκειται η αξία κάποιων παρεμβάσεων στο φυσικό περιβάλλον. όταν είναι ήπιες και δεν προσβάλλουν την αισθητική του τοπίου ή την ισορροπία του όποιου οικοσυστήματος, τότε, κατά την γνώμη μου, επιτελούν σημαντικό έργο. Γιατί παροτρύνουν τον μέσο άνθρωπο – που δεν πρέπει απαραίτητα αν είναι ορειβάτης – να γνωρίσει αλλά και να εκτιμήσει τις φυσικές ομορφιές της πατρίδας μας.
Επιστρέφουμε στον αρχικό μας προορισμό, υπάρχει ακόμα αρκετός δρόμος μπροστά μας. Ένα περίπου χιλιόμετρο πιο πάνω, αντικρύζουμε με έκπληξη ένα ποδοσφαιρικό γήπεδο, με ωραιότατο γρασίδι και σχεδόν ρεαλιστικές διαστάσεις.  Είν’ ένα οροπέδιο ειδυλλιακό, με πυκνά δάση οξιάς, μια ποτίστρα και βρύση με παγωμένο νερό και δασικούς δρόμους, που είτε οδηγούν νότια προς την κατεύθυνση της πεδιάδας και της λίμνης είτε βόρεια προς την κατεύθυνση του Μαύρου Δάσους. Είναι τεράστιο συγκρότημα το Καϊμακτσαλάν κι είναι πραγματικά ευτυχείς, όσοι έχουν το χρόνο να το γνωρίσουν.
Ο δρόμος στενεύει, γίνεται ανηφορικός και δύσβατος, είναι φανερό, ότι οι εργασίες διάνοιξης σταματούν κάπου εδώ. Η βλάστηση αραιώνει, βρισκόμαστε πια στην υπαλπική ζώνη, στην περιοχή που είναι γνωστή με το όνομα «Καλύβια του Γιαννακούλα». Σ’ αυτά τα ανεμοδαρμένα βοσκοτόπια ορθωνόταν κάποτε, μοναχικό και αγέρωχο ένα στρατιωτικό φυλάκιο με μια χούφτα στρατιώτες. Απομονωμένοι καθώς ήταν, μας υποδέχονταν πάντα με μεγάλη χαρά, κάθε φορά που η αποστολή μας έφερνε στα λημέρια τους. Πλησιάζουμε στα δύο χιλιάδες μέτρα, άγνωστη πια η διαδρομή, σε ορισμένα σημεία είναι πολύ δύσβατη, απαιτεί όχημα σκληροτράχηλο. Το τοπίο είναι γυμνό, λιτό, σχεδόν μελαγχολικό, έχει όμως σ’ όλη του την έκταση, αυτή την έντονη γοητεία των μεγάλων υψομέτρων. Μια τελευταία ανηφόρα, μερικά ρυάκια που αυλακώνουν το δρόμο, μια στροφή και η άσφαλτος είναι 100 μέτρα μπροστά μας. Δύο μόλις χιλιόμετρα πιο πάνω, στα 2050 μέτρα, προβάλλει το Χιονοδρομικό του Καϊμακτσαλάν, που μέσα στα ελάχιστα χρόνια της λειτουργίας του, έχει γίνει πασίγνωστο σ’ όλη την Ελλάδα.
Ο ήλιο έχει από ώρα κρυφτεί πίσω από πυκνά σύννεφα, ή νύχτα δεν θ’ αργήσει να καλύψει το βουνό. Είναι ώρα να επιστρέψουμε στην Όρμα.



ΠΗΓΕΣ...http://elliniko-panorama.gr/issues.php?issueId=42
             
ΚΑΪΜΑΚΤΣΑΛΑΝ (Βόρας)
Ο Γίγαντας του Βορρά.

ΚΕΙΜΕΝΟ : ΘΕΟΦΙΛΟΣ ΜΠΑΣΓΙΟΥΡΑΚΗΣ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ : ΑΝΝΑ ΚΑΛΑΪΤΖΗ
                              http://promahi-nea.blogspot.gr/2013/11/blog-post_9416.html

Posted in: ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ , ΤΟΠΙΚΑ