Το "Σπίτι του παιδιού" των Προμάχων

Σπίτι του Παιδιού ονομάστηκαν ιδρύματα που δημιούργησε το 1950-1955 το Βασιλικό Ίδρυμα Πρόνοιας κάτω από την προσωπική φροντίδα της Βασίλισσας Φρειδερίκης για τη φροντίδα των παιδιών σε 260 Ακριτικά χωριά της Βόρειας Ελλάδας. Το 1955 αναφέρονταν ότι λειτουργούσαν 140 Σπίτια του Παιδιού και 20 παραρτήματα στα οποία φοιτούσαν 25.000 άτομα και πλέον ετησίως στην Ήπειρο, Μακεδονία και Θράκη, ενώ το 1965 λειτουργούσαν 260 Σπίτια του Παιδιού στα οποία παρακολουθούσαν τα προγράμματά τους 53.857 παιδιά.

Η «Πρόνοια Βορείων Επαρχιών της Ελλάδος», που ιδρύθηκε στις 11 Ιουλίου 1947 με σκοπό τη φροντίδα των παιδιών που βρισκόταν στις περιοχές που μαινόταν ο Εμφύλιος πόλεμος, δημιούργησε τις Παιδουπόλεις στις οποίες φιλοξένησε περίπου 20.000 παιδιά, τα περισσότερα από τα οποία επέστρεψαν στους γονείς τους το 1950 με το τέλος του Εμφυλίου. Με την επιστροφή αυτή, το Βασιλικό Ίδρυμα Πρόνοιας ίδρυσε τα Σπίτια του Παιδιού. Σκοπός της ίδρυσής τους ήταν η εξύψωση του επιπέδου ζωής, τόνωση του πατριωτικού και θρησκευτικού συναισθήματος καθώς και να δώσει κοινωνική και ηθική αγωγή στους νέους καθώς και μια στοιχειώδη επαγγελματική κατάρτιση στον αγροτικό και τεχνικό τομέα.

Η αρχιτεκτονική των «Σπιτιών του Παιδιού» διέφερε από χωριό σε χωριό. Στα Σπίτια του Παιδιού λειτουργούσαν βιβλιοθήκες, αίθουσες παιχνιδιών και δραστηριοτήτων.

Η Βασίλισσα Φρειδερίκη παρακολουθούσε τα Σπίτια του Παιδιού με επισκέψεις οι οποίες είχαν σημαντική κάλυψη από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης της εποχής.

Στους Προμάχους το σπίτι του παιδιού ιδρύθηκε τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1950 και στεγάστηκε αρχικά στα βόρεια του χωριού, στην γειτονιά των Τανούρηδων, σε ένα παραδοσιακό Μακεδονικό σπίτι με ξύλινο πάτωμα, όπου κάτω ήταν αποθήκες και πάνω οι υποτυπώδεις αίθουσες, ενώ αργότερα χτίστηκε ολοκαίνουριο κτίριο με παραδοσιακή πέτρα στην περιοχή κοντά στο φυλάκιο και αποτελεί ακόμη και σήμερα κόσμημα αρχιτεκτονικής  με την Μακεδονικής τεχνοτροπίας αισθητική του.

Στα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του σπιτιού, οι υπεύθυνοί του, ήταν επιφορτισμένοι να μεταδώσουν  στα εξαθλιωμένα, από τον πόλεμο και τις κακουχίες,νοικοκυριά, τρόπους βασικής υγιεινής, και υποτυπωδών υποδομών, όπως δημιουργία τουαλέτας, μπάνιου κτλπ.

Με την πάροδο των ετών τα σπίτια, αναδείχτηκαν σε κοιτίδες πολιτισμού και ανάπτυξης, μεταλαμπαδεύοντας βασικές γνώσεις σε γονείς και κυρίως σε μικρά παιδιά.

Έτσι υπήρχε ειδικός δάσκαλος ξυλουργός, που δίδασκε στα αγόρια την κατασκευή διαφόρων μικροεπίπλων, όπως σκαμνάκια, τραπέζια, μπαούλα και ντουλάπες.

Ο Γεωργοτεχνίτης-γεωπόνος μάθαινε στους κατοίκους και στα παιδιά, πότε και πώς να σπέρνουν τα διάφορα λαχανικά, ενώ υπήρχαν ειδικά σπορεία με φυτά .

Το μάθημα της υφαντικής ήταν από τα βασικότερα, καθώς τα νεαρά κορίτσια μάθαιναν να υφαίνουν και να ετοιμάζουν τη προίκα τους και η μοδίστρα τους δίδασκε την τέχνη της κατασκευής ρούχων.

Οι μεγαλύτεροι οργάνωναν εξορμήσεις στο διπλανό βουνό και με τα γαϊδουράκια μετέφεραν καυσόξυλα, που έκοβαν με τα τσεκούρια.

Άλλες δραστηριότητες που εκτυλίσσονταν στο σπίτι του παιδιού ήταν τα μαθήματα σκάκι, πινγκ πονγκ, ποδόσφαιρο, αργαλειός, μαθήματα καλής συμπεριφοράς, χτίσιμο, ενώ διατηρούσαν μπαχτσέ και κοτέτσι.

Τα καλοκαίρια φιλοξενούσαν τα μικρά παιδιά των κατοίκων, όπου τα τάιζαν και κοιμόντουσαν εκεί, για να μπορούν οι γονείς τους να ασχοληθούν απερίσκεπτα με τις αγροτικές εργασίες. Υπήρχαν μάλιστα μαγείρισσες που έφτιαχναν λιχουδιές και ξετρέλαιναν με αυτές τα μικρά παιδιά. Χαρακτηριστικά να αναφέρουμε τις πρώτες, που ήταν η Μαρία Δήμπαλα και η Ελευθερία Πουσίνη.

Οι υπεύθυνες των σπιτιών, έμεναν πάντα και μόνιμα στο κτίριο, ενώ λειτουργούσαν και σαν κέντρο πρώτων βοηθειών σε τυχόν ατυχήματα, επιδένοντας τραύματα και κάνοντας ενέσεις.

Τα βράδια, οι μεγαλύτεροι νέοι του χωριού, ελλείψει άλλων τρόπων διασκέδασης, συγκεντρώνονταν στα σπίτια και άκουγαν μουσική από το ραδιόφωνο και το πικ απ που υπήρχε.

Αξιόλογη ήταν και η προσφορά στον τομέα της παράδοσης, καθώς διοργανώνονταν πολλές χορευτικές εκδηλώσεις, ενώ οι εκδρομές στα παραθαλάσσια μέρη της Μακεδονίας μας, ήταν η ευκαιρία για τους περισσότερους κατοίκους να ξεφύγουν από τα "κλειστά" όρια του χωριού. Μάλιστα οι περισσότεροι είδαν για πρώτη φορά στη ζωή τους θάλασσα, με τις εκδρομές που διοργάνωνε το σπίτι του παιδιού.

Αξέχαστο σε όλους, θα παραμείνει το γλυκό "εργολάβος" που μοιράζονταν μετά από το τέλος της κάθε εκδήλωσης και που με αγωνία περίμεναν μικροί και μεγάλοι και που με γενναιοδωρία πρόσφεραν οι Αρχηγοί.

Και βέβαια σε μια ξεχωριστή γωνιά της αυλής, σε περίοπτη θέση, υπήρχε ο λευκός ιστός με την Γαλανόλευκη, η έπαρση και η υποστολή της οποίας γίνονταν καθημερινά σκορπώντας περηφάνια και συγκίνηση σε όλους.

Παιχνίδια, γλυκά, χαμόγελα, κυνηγητό, ποδήλατο, τζαμί, ποδόσφαιρο μέχρι αργά το βράδυ, γέλια, κλάματα, κόκκινα ματωμένα γόνατα, όλοι οι κάτοικοι του χωριού τα αναπολούν γλυκά, μιας και όλοι πέρασαν από το σπίτι του παιδιού, έχοντας μέσα τους όμορφες ωραίες αναμνήσεις.

Πρώτη "κυρία", όπως ονομάζονταν οι υπεύθυνες (αργότερα Αρχηγοί) ήταν η κυρά Νίνα Γεωργιάδου η οποία υπηρέτησε για τέσσερα χρόνια στο χωριό.

Κάτοικος του χωριού, που ήταν μικρό παιδί τότε, μας εξιστόρησε τις "τρέλες" και την καζούρα, που έκανε αυτός με την παρέα του, όταν μάζευαν από τους αγρούς μεγάλες χρυσόμυγες και τις έριχναν στα πόδια της κυρα Νίνας, η οποία ούσα πρωτευουσιάνα, τις έτρεμε και πηδούσε από την τρομάρα της.

Το 1962 στο σπίτι παιδιού, υπηρέτησε με μεράκι και όρεξη προσφοράς για το χωριό, η Εδεσσαία Κυριακή Βαβουλίδου-Χατζή, η οποία δέθηκε στενά με τους κατοίκους(μάλιστα παντρεύτηκε τον χωριανό μας Ιωάννη Χατζή) και επί τρία χρόνια δημιούργησε δυνατές υποδομές για την μετέπειτα λειτουργία του ιδρύματος. Η κυρία Κική ζει ακόμη στο χωριό, έχοντας στήσει το σπιτικό της και απολαμβάνει την φιλία, την εκτίμηση και την αγάπη των χωριανών. 

Άλλες κυρίες που πέρασαν από τους Προμάχους ήταν η Σμάρω Κιουμουρτζάκη,  και η Τζετζάκη Μαρία.

Η εμβληματικότερη βέβαια μορφή που πέρασε και άφησε το στίγμα της με την πολυσχιδή της δράση, ήταν η Ελένη Δημουλά-Λάμπρου, η γνωστή σε όλους κυρα Λένη.

Με καταγωγή από τον Βελβεντό Κοζάνης, αφιέρωσε όλη της τη ζωή στο σπίτι του παιδιού των Προμάχων, όπου επί σειρά ετών γαλούχησε γενιές παιδιών με την προσφορά της, τόσο σε ομαδικό, όσο και σε προσωπικό επίπεδο.

Τι να πρωτοθυμηθεί κανείς από την χαρισματική-ηγετική μορφή και δράση της.

Τα φροντιστήρια των παιδιών του δημοτικού σχολείου, τις συνεχείς γιορτούλες που διοργάνωνε, τις παραδοσιακές βραδιές, τα κουκλοθέατρα, τις καλοκαιρινές εκδρομές, τα παιδικά γεύματα, την δανειστική βιβλιοθήκη με τις εγκυκλοπαίδειες που σπάνιζαν τότε, τα ατέλειωτα νυχτέρια με τις έφηβες κοπέλες του χωριού κεντώντας την προίκα,  τις συγκεντρώσεις με τις νοικοκυρές του χωριού και τις γαργαλιστικές μυρωδιές από τα πεντανόστιμα παραδοσιακά φαγητά που ετοίμαζαν με μεράκι, τα πάρτι με τη νεολαία του χωριού, που υπό τον ήχο του μοναδικού πικ απ  ένιωθαν τα πρώτα ερωτικά σκιρτήματα, τη "βόλτα" που γίνονταν στον περίγυρο του σπιτιού!

Ατέλειωτες παραστάσεις, γλυκές τρυφερές αναμνήσεις, που όλοι λίγο πολύ έχουν, από την αξέχαστη και σαν περιβόλι ολάνθιστο καρδιά της ξανθομαλλούσας Αρχηγού.

Και βέβαια, εκείνη η βροντερή, σαν κεραυνός φωνή της και το εγκάρδιο, βγαλμένο από τα τρίσβαθα της ψυχής της γέλιο, που αντηχούσε σε όλη την γύρω περιοχή.

Η κυρά Λένη, αφομοιώθηκε με τα χρόνια από την κοινωνία του χωριού, έγινε ένα με τους κατοίκους, παντρεύτηκε με τον δάσκαλο του χωριού Γιώργο Λάμπρου, δημιούργησε δεσμούς φιλίας, αίματος και μπορεί να χαρακτηριστεί άνετα, σαν μια γνήσια Προμαχιώτισσα και το πέρασμά της από τον ευλογημένο μας τόπο, θα μείνει ανεξίτηλο στις μνήμες όσων την έζησαν.

Τα σπίτια του παιδιού, καταργήθηκαν λόγω των πολιτικών αποφάσεων για περικοπές και εξοικονόμηση πόρων, αλλά το έργο που πρόσφεραν είναι ανεκτίμητο και ευχόμαστε κάποτε να ξαναλειτουργήσουν και να ανοίξουν πάλι διάπλατα τα κλειστά παράθυρα και οι μανταλωμένες τους πόρτες ή τουλάχιστον η υπάρχουσα κτιριακή υποδομή να αποδοθεί σε χρήση για άλλους παρεμφερείς σκοπούς, ώστε να προαχθούν δράσεις πολιτισμού και παράδοσης.

Έρευνα-Επιμέλεια: Μαρία Βαρελά "Π.Ν."

Φωτογραφίες: Photorama-Studio

ΥΓ.. Θερμές ευχαριστίες για το υλικό στην κυρία Κική Χατζή, και σε όσους βοήθησαν με τις πληροφορίες τους...

Posted in: ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ , ΤΟΠΙΚΑ