Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΠΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΠΟΛΥΚΑΡΠΗΣ ΑΛΜΩΠΙΑΣ

ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ 
Τέσσερις νέες επιγραφές από την Έδεσσα και την Αλμωπία 

Εξαιτίας της έλλειψης συστηματικών ανασκαφικών ερευνών στις επαρχίες Έδεσσας και Αλμωπίας της Περιφερειακής Ενότητας Πέλλας, τα τέσσερα ενεπίγραφα μνημεία, που δημοσιεύονται κατωτέρω, αποτελούν αντικείμενα περισυλλογών ή παραδόσεων. Τρία είναι επιτύμβια, ενώ το τέταρτο ανήκει στην κατηγορία των αναθηματικών. Τα δύο επιτύμβια, των ρωμαϊκών και παλαιοχριστιανικών χρόνων από την αρχαία Έδεσσα, έρχονται να προστεθούν στην αρκετά πλούσια επιγραφική συλλογή της πόλης. Τα άλλα δύο από την αρχαία Αλμωπία είναι σημαντικά, διότι προέρχονται από μια περιοχή, που θα χρειαστεί μακρύς ακόμη δρόμος –αν υπάρξει η οικονομική δυνατότητα και αν δεν χαθούν τα στοιχεία από τη λαίλαπα της σύγχρονης δραστηριότητας– για να γίνει γνωστή η ιστορική διαδρομή της στην αρχαιότητα. 

"Π.Ν." Σας παρουσιάζουμε σήμερα την επιγραφή που βρέθηκε στην Πολυκάρπη Αλμωπίας, ενώ σε νεότερη ανάρτηση θα ακολουθήση η επιγραφή των Νερόμυλων.

Επιγραφές Αλμωπίας ΑΚΕ 3407.
 Τα δύο τμήματα της  επιγραφής βρέθηκαν το 2003 στα βορειοανατολικά του οικισμού της Πολυκάρπης (∆ήμος Αριδαίας, επαρχία Αλμωπίας, Περιφερειακή Ενότητα Πέλλας),38 στα τοιχώματα τάφου που περιλαμβάνεται στα όρια άγνωστης μέχρι τότε αρχαιολογικής θέσης.
 Τα κατάλοιπα της θέσης αυτής αποδίδονται με επιφύλαξη σε αγροικία ρωμαϊκών χρόνων. 39 Συνολικά η ενεπίγραφη πλάκα έχει ύψος 1,42 μ., πλάτος 0,885 μ. και πάχος ιδιαίτερα μεγάλο 0,23 μ. (σχέδ. 2, εικ. 4). Ο τρόπος επεξεργασίας της πάνω και της πίσω πλευράς δείχνει ότι πρέπει να σχετιστεί και με τρία άλλα μαρμάρινα μέλη (εικ. 5), που είχαν χρησιμοποιηθεί στην κάλυψη του τάφου, και ότι στην πρώτη της χρήση αποτελούσε την όψη μαρμάρινου βάθρου. Τα τρία μέλη έχουν ύψος αντίστοιχο με αυτό της ενεπίγραφης πλάκας, φέρουν αναθύρωση στα σημεία επαφής και τόρμους για σύνδεση στο πάνω μέρος (βλ. το σχέδ. 2 και την προσπάθεια αποκατάστασης του βάθρου στην εικ. 6).40

Η ενεπίγραφη όψη φέρει ταινία πλάτους 0,07 μ. και κυμάτιο πλάτους 0,05 μ. Η επιφάνειά της είναι δουλεμένη με λεπτότερη ράσπα από ό,τι οι πλευρές, με εξαίρεση την πάνω και την πίσω πλευρά, όπου είναι εμφανή και τα ίχνη του βελονιού. Στην πάνω πλευρά διακρίνονται οι τόρμοι δύο συνδέσμων. 41 Στο πάνω τμήμα της ενεπίγραφης όψης υπάρχει λεπτό στρώμα ιζήματος. Γενικότερα, όλη η όψη φέρει έντονα κρακελαρίσματα και σε μικρές επιφάνειες αρχή γυψοποίησης. Σε απόσταση 0,51 και 0,43 μ. αντίστοιχα από την κάτω παρυφή της επιγραφής υπάρχουν εγχάρακτα ένα και τρία μικρά ταυ, των οποίων δεν γίνεται κατανοητή η χάραξη παρά μόνο ως κάποιων οδηγών.

 Η επτάστιχη επιγραφή είναι η ακόλουθη: 

Νεικόλαον ∆ιονυσίου
 τὸν καὶ Λούκιον, ∆ιονύσιος 
Σωσιβίου ὁ καὶ Μᾶρκος καὶ Κλαυ-
  δία ∆όξα οἱ γονεῖς ❧ ἣρωα καὶ
 ἑαυτοὺς ζῶτας δι’ ἐπιμελη-
 τοῦ Κοΐντου τοῦ Νεικονόης Ἐ- 
δεσσαίου τοῦ συνγενοῦς.

 Το ύψος των γραμμάτων κυμαίνεται από 0,035-0,04 μ. και τα διάστιχα από 0,02- 0,026 μ. Η επιγραφή είναι καλογραμμένη με έντονους οριζόντιους ακρέμονες στα περισσότερα γράμματα· χαρακτηριστική είναι η απόδοση του έψιλον και του μι. Στις επιγραφές της Θεσσαλονίκης αντίστοιχο έψιλον συναντάται στον 1ο και στον 2ο αι. μ.Χ., στη Σαμοθράκη σε επιγραφή που χρονολογείται στα τέλη 2ου - αρχές 3ου αι. μ.Χ., ενώ ακόμη υστερότερα απαντά σε επιγραφή της Λευκόπετρας. Κοντινότερο όμως είναι το παράδειγμα από επιγραφή της Έδεσσας με χρονο- λογία στο 128/129 μ.Χ. 42 Ορθογραφικά πρέπει να αναφερθεί η διαδεδομένη χρήση του -ει στη θέση του -ι, η παράλειψη του -ν στο ζῶντας, 43 καθώς και η χρήση του -ν στο συνγενοῦς. 44

 Τα αναφερόμενα στην επιγραφή πρόσωπα ανήκουν σε μια νέα οικογένεια της αρχαίας Αλμωπίας, άγνωστη μέχρι στιγμής, ενώ αμάρτυρα είναι και τα ονόματα στις λιγοστές επιγραφές της περιοχής. 45 Τα ανδρικά ονόματα της επιγραφής εκφέρο- νται: α) με κύριο όνομα και πατρώνυμο ελληνικής προελεύσεως και κατά τον ελληνικό ονοματολογικό τύπο, αλλά με την προσθήκη ρωμαϊκού praenomen σε θέση ελληνικού παρωνυμίου, η εμφάνιση του οποίου δεν έχει ακόμη ερμηνευτεί ικανοποιητικά (στ. 1-3), ή β) με κύριο όνομα λατινικό praenomen και μητρώνυμο
στ. 3-4).46 Με gentilicium λατινικό και cognomen ελληνικό εκφέρεται το όνομα της μητέρας Κλαυδίας ∆όξας, 47 που μάλλον είναι η μόνη που διέθετε το δικαίωμα του Ρωμαίου πολίτη. Από τα ονόματα όλα, με εξαίρεση τα Σωσίβιος και ∆όξα, 48 είναι γνωστά στη γειτονική Έδεσσα, χωρίς να είναι δυνατές προσωπογραφικές συνδέσεις. 49

 Ενδιαφέρον, τέλος, παρουσιάζει το γεγονός, ότι ο Εδεσσαίος Κόιντος της Νεικονόης εμφανίζεται ως επιμελητής που ανέλαβε τη φροντίδα για την ανέγερση του μνημείου, παρά το γεγονός πως και οι δύο γονείς του νεκρού αναφέρονται ως ευρισκόμενοι εν ζωῄ. 50 Οι επιμελητές, που μαρτυρούνται συχνά στις επιγραφές της Μακεδονίας, μπορεί να είναι ad hoc οριζόμενοι υπεύθυνοι της εκτέλεσης ποικίλων δημοσίων έργων51 (συχνά της ανέγερσης τιμητικών μνημείων),52 αξιωματούχοι ιδιωτικών συλλόγων με κύρια αρμοδιότητα την διεκπεραίωση της κηδείας των μελών του συλλόγου, 53 δούλοι και απελεύθεροι που επιμελούνται την ανέγερση του ταφικού μνημείου του ιδιοκτήτη τους ή και ιδιώτες που επιμελούνται την κηδεία συγγενών τους, όπως φαίνεται πιθανότερο να είναι η περίπτωση της παρούσας επιγραφής. ∆εν μπορεί, όμως, να αποκλειστεί και η περίπτωση να πρόκειται για άτομο που γενικότερα δραστηριοποιούνταν στην περιοχή54 και ανέλαβε την ανέγερση του ταφικού μνημείου. 55

Αναστασία Χρυσοστόμου Επίτιμη Προϊσταμένη Τμήματος Αρχαιολογικών Χώρων Αφών Παπαϊωάννου 28, 58100 Γιαννιτσά anastasiachrysostomou@gmail.com

----------------------------------------
επεξηγήσεις-πηγές
38. Η επαρχία Αλμωπίας σχεδόν ταυτίζεται με την ομώνυμη αρχαία περιοχή. Βλ. Αναστασία Χρυσοστόμου, Αρχαία Αλμωπία (Θεσσαλονίκη 1994) 18. Βλ. επίσης, της ιδίας, «Αλμωπία, Οδοιπορικό στο μονοπάτι του χρόνου», στο: Ε. Τσιομπανούδη (επιμ.), Γνωριμία με τη γη του Αλεξάνδρου, Από τα προϊστορικά μέχρι τα νεότερα χρόνια, Ιστορία – Αρχαιολογία – Τέχνη στο Νομό Πέλλας, Πρακτικά ∆ιημερίδας 15-16 Ιουνίου 2002 (Θεσσαλονίκη 2003) 147-148, για τις αρχαιολογικές θέσεις στην Πολυκάρπη, τη γειτονική Άψαλο και το γειτονικό Μοναστηράκι. 39. Στον αγρό, όπου βρέθηκε ο τάφος, δεν στάθηκε δυνατόν να πραγματοποιηθούν τομές για να διαπιστωθεί η ύπαρξη άλλων καταλοίπων, ενώ δεν εντοπίσθηκαν και επιφανειακά ευρήματα· σημειώνεται, όμως, πως το γεγονός αυτό δεν είναι άγνωστο σε περιοχές νεκρο- ταφείων. Στους αγρούς αμέσως ανατολικά και δυτικά υπάρχουν διάσπαρτα όστρακα ύστερων ρωμαϊκών χρόνων σε μια έκταση περίπου 10 στρεμμάτων. Για τον τάφο βλ. Αναστασία Χρυσοστόμου, Α∆ 56-59 (2001-2004) [2012] Χρονικά Β3β, 457-458. 40. Για τον τύπο του βάθρου βλ. Ιnga Schmidt, Hellenistische Statuenbasen (Archäologische Studien 9, Frankfurt am Main 1995) 83 κ.ε. Στην εικ. 6 στην όψη του μνημείου έχει μπει μόνο το κάτω μέρος της επιγραφής, προκειμένου να αποφευχθεί κίνδυνος ατυχήματος του προσωπικού εξαιτίας του βάρους των μελών και κυρίως κίνδυνος για την ίδια την επιγραφή, της οποίας η κατάσταση διατήρησης δεν είναι καλή. 41. Οι τόρμοι αυτοί, όπως έχει ήδη αναφερθεί, συνεχίζουν και στα υπόλοιπα μέλη του ταφικού μνημείου. 42. Για τα παράλληλα της Θεσσαλονίκης, βλ. ΙG Χ, ΙΙ, Ι, 70 (66/7 μ.Χ.) και 110 (2ος αι. μ.Χ.), καθώς και Σβέρκος – Τζαναβάρη, «Λητή» (βλ. σημ. 21) 200, στα τέλη του 1ου - αρχές 2ου αι. μ.Χ. Για τη Σαμοθράκη, βλ. P.M. Fraser, Samothrace 2,1: The Inscriptions on Stone (Νέα Υόρκη 1960) 59, όπου σημειώνεται ότι το καλλιγραφικό στυλ των γραμμάτων επιχωριάζει στη βόρεια Ελλάδα, και για την Λευκόπετρα, I.Leukopetra 104 (βλ. σημ. 7). Για την επιγραφή της Έδεσσας, βλ. Tataki, Macedonian Edessa (βλ. σημ. 8) 70, αρ. 284. Για το καλλιγραφικό έψιλον, βλ. ακόμη Panayotou, La langue (βλ. σημ. 18) 156 του τέλους του 1ου αι. μ.Χ. 43. Panayotou, La langue (βλ. σημ. 18) 309-310. 44. Πρβλ. Πολυξένη Αδάμ-Βελένη, Μακεδονικοί Βωμοί. Τιμητικοί και ταφικοί βωμοί αυτοκρατορικών χρόνων στη Θεσσαλονίκη, πρωτεύουσα της επαρχίας Μακεδονίας, και στη Βέροια, πρωτεύουσα του Κοινού των Μακεδόνων (∆ημοσιεύματα του Αρχαιολογικού ∆ελτίου 84, Αθήνα 2002) 279. Επίσης, Panayotou, La langue (βλ. σημ. 18) 307-308. 45. Για τις επιγραφές της Αλμωπίας βλ. κυρίως Ν. Παπαδάκη, «Εκ της Άνω Μακεδονίας», Αθηνά 25 (1913) 453-462. Η αναφερόμενη στον Παπαδάκη (σ. 456) επιγραφή, χωρίς φωτογραφία, με προέλευση το ∆ραγομάντσι (σημ. Άψαλος) «[Ἀθ]ηναγό[ρα]ς Τρεβατί[ῳ] ∆εκιμί[ο]υ τῷ πατρί» περιλαμβάνεται και στο Vulič, Spomenik 98 (βλ. σημ. 6) 62 (με φωτογραφία) με ασαφή ένδειξη προέλευσης, γεγονός που οδήγησε στο να περιληφθεί εκ παραδρομής στις ΙG X 2, 2, 3. Ακόμη, βλ. Αντ. ∆. Κεραμόπουλλου, «Ανασκαφαί και Έρευναι εν Μακεδονία», ΠΑΕ 1934, 70 και J.M.R. Cormack, «Inscriptions from Macedonia, Edessa and Pella», Studies Presented to D.M. Robinson IΙ (St Louis 1953) 381, αρ. 9. Η ΑΚΕ 17 στήλη που παρουσιάζεται από τον Cormack, έχει περιγραφεί για πρώτη φορά από τον Παπαδάκη, ό.π. στη σ. 460, ως δίτονη με το κείμενο της επιγραφής μεταξύ των δύο πινάκων. Στη συνέχεια το κάτω μέρος της χάθηκε και έτσι ο Cormack στο άρθρο του περιλαμβάνει μόνο το πάνω μέρος και την επιγραφή. Πρόσφατα το κάτω μέρος εντοπίστηκε εκ νέου στο δημοτικό σχολείο της Μηλιάς και το 2004 μεταφέρθηκε για φύλαξη στο Γενί Τζαμί της Έδεσσας, όπου και το πάνω (Χρυσοστόμου, Α∆ (2001-2004), Χρονικά [βλ. σημ. 39] 516). Νεότερες επιγραφές περιλαμ- βάνονται στα: Anna Panayotou – P. Chrysostomou, «Inscriptions de Bottiée et d’Almopie», BCH 117 (1993) 396-397, αρ. 23-24. Χρυσοστόμου, Αρχαία Αλμωπία (βλ. σημ. 38) 54 και passim. Ακόμη, Αναστασία Χρυσοστόμου, Α∆ 49 (1994) [1999], Χρονικά Β2, 553, πίν. 166γ, επιγραφή που αποτελεί ανάθημα του προαναφερόμενου Αθηναγόρα Τρεβατίου στον Ερμή, επίσης από τον αρχαίο οικισμό της Αψάλου. Αναστασία Χρυσοστόμου, «Οι αρχαιολογικές έρευνες στην περιοχή της Αλμωπίας κατά το 1997», ΑΕΜΘ 11 (1997) [1999] 146, σημ. 26. Τέλος, Χρυσοστόμου, Α∆ (2001-2004), Χρονικά (βλ. ό.π.) 442 ενεπίγραφο τμήμα κίονα από τον Αρχάγγελο.46. Για το σύστημα ονοματοθεσίας των Ελλήνων στην αυτοκρατορική εποχή, βλ. Η.Κ. Σβέρκος, Συμβολή στην Ιστορία της Άνω Μακεδονίας των Ρωμαϊκών Χρόνων (Πολιτική Οργάνωση - Κοινωνία - Ανθρωπωνυμία) (Θεσσαλονίκη 2000) 98, σημ. 351 και 139-140 και σημ. 618. 47. Σβέρκος, Συμβολή (βλ. σημ. 46) 144 κ.ε. 48. Το Σωσίβιος είναι γνωστό στη Θεσσαλονίκη (∆. Κανατσούλης, Μακεδονική Προσω- πογραφία [Θεσσαλονίκη 1955] 1333-1334). Επίσης ΙG X, II, I, 145 και 255. Στη Βέροια αναφέρεται το θηλυκό Σωσιβία (ΕΚΜ Ι 368). Το ∆όξα είναι γνωστό στη Λευκόπετρα, I.Leukopetra 7 (βλ. σημ. 7). 49. Tataki, Macedonian Edessa (βλ. σημ. 8) passim. Για τα Ν(ε)ικόλαος και ∆ιονύσιος, βλ. ακόμη Argyro Tataki, Ancient Beroea, Prosopography and Society (Μελετήματα 8, Αθήνα 1988) 352 κ.ε. και ειδικά για το Ν(ε)ικόλαος 369. Για το θηλυκό Ν(ε)ικονόη, βλ. ΕΑΜ 59 και IG X, II, I 720. 50. Για τις αναθηματικές επιτύμβιες στήλες, βλ. Ριζάκης – Τουράτσογλου, «Mors macedonica» (βλ. σημ. 4) 252 κ.ε., ειδικότερα 255 για τις περιπτώσεις όπου το όνομα του νεκρού εκφέρεται σε αιτιατική και 268 για την προετοιμασία των επιτύμβιων στηλών στα πλαίσια ενός οικογενειακού προγραμματισμού με γνώμονα τον πεπερασμένο χαρακτήρα της ανθρώπινης ύπαρξης. 51. Βλ. M.B. Hatzopoulos, Macedonian Institutions under the Kings (Μελετήματα 22, Αθήνα 1996) 282-284, 294, 90, 182-183, 82-84. ∆. Κανατσούλης, «Η μακεδονική πόλις», Μακεδονικά 5 (1961-1963) 63-64. 52. Κανατσούλης, Προσωπογραφία (βλ. σημ. 48) 77 και passim, ΕΚΜ Ι 60, 105, 115, 119, ΙG X, II, II, 300. 53. ∆. Κανατσούλης, «Η μακεδονική πόλις», Μακεδονικά 4 (1955-1960) 274. Για τους επιμελητές των συλλόγων του ∆ιός Υψίστου στην Έδεσσα και την Πύδνα, βλ. ακόμη Π. Χρυσοστόμου, «Η λατρεία του ∆ία ως καιρικού θεού στη Θεσσαλία και στη Μακεδονία», Α∆ 44-46 (1989-1991) [1996] Μελέτες 31, 45, 65. Επίσης, βλ. ∆. Σκουρέλλος, Οι ιδιωτικοί σύλλογοι της Μακεδονίας από την ελληνιστική έως και την ύστερη αυτοκρατορική εποχή (Θεσσαλονίκη 2002, αδημ. μεταπτ. εργασία) 72, 121, 135 και κυρίως 149, «επιμελητής: νομικά υπεύθυνος σε συλλόγους ιδιωτών είτε κάποιος κατώτερος αξιωματούχος». Ακόμη, Π. Νίγδελης, Επιγρα- φικά Θεσαλονίκεια (Θεσσαλονίκη 2006) 203. 54. Κανατσούλης, «Μακεδονική πόλις» (βλ. σημ. 51) 64. 55. IG Χ, ΙΙ, Ι, 288, 315

ΠΗΓΗ...tekmeria.org/index.php/tekmiria/article/download/288/463.pdf

Posted in: ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ , ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ , ΤΟΠΙΚΑ