Καπνός: Η καλλιέργεια που μεγάλωσε γενιές Προμαχιωτών.

Ο καπνός ήταν η βασική καλλιέργεια, που οι κάτοικοι των Προμάχων ασχολήθηκαν κυρίως τις δεκαετίες 1960-70-80.  Από την δεκαετία του 1990 και μετά ακολούθησε μια φθίνουσα πορεία, λόγω κάποιων-λανθασμένων κατά πολλούς- πολιτικών αποφάσεων, με αποτέλεσμα να εξαφανιστεί τελείως στις μέρες μας.

Η καλλιεργητική περίοδος ξεκινούσε νωρίς την άνοιξη με την προετοιμασία των "ασλαμάδων" , μικρές σειρές σπορίων, όπου οι παραγωγοί   έσπερναν τον σπόρο που κράτησαν από την περασμένη χρονιά. Έφτιαχναν μικρά αναχώματα , συνήθως στους κήπους, που είχαν, και ανακατεύοντας τον σπόρο με στάχτη τον τοποθετούσαν στα αναχώματα.  Μερικές βδομάδες μετά και με την κατάλληλη φροντίδα, τα καπνόφυτα ήταν έτοιμα για να φυτευτούν στα χωράφια.  Στην διαδικασία των ασλαμάδων συμμετείχε όλη η οικογένεια, μικροί και μεγάλοι, άλλοι ξεχορταριάζοντας και άλλοι ποτίζοντας με τα κατάλληλα ποτιστήρια.Ακολουθούσε η προετοιμασία των χωραφιών, με τα κατάλληλα οργώματα , πάντα με τα βόδια ή με τα μουλάρια, ενώ στα μέσα της δεκαετίας του '70 έκαναν την εμφάνισή τους και τα πρώτα τρακτέρ.
Με δεδομένη την τραχιά μορφολογία του πέτρινου εδάφους, το όργωμα ήταν πολύ κοπιαστικό, τόσο για τους σκληροτράχηλους αγρότες, όσο και για τα υπομονετικά ζώα, που αγκομαχούσαν κάτω από τον καυτό Μπαχοβίτη ήλιο. Μετά ακολουθούσε τα σβάρνισμα του οργωμένου χωραφιού, που γινόταν με κάποιο αυτοσχέδιο ξύλινο κατασκεύασμα, για να μαλακώσει όσο ήταν δυνατόν το χώμα.
Όταν έφτανε η ημέρα του φυτέματος, στις γειτονιές του χωριού επικρατούσε ένας οργασμός προετοιμασιών. Οι νοικοκυρές ξυπνούσαν από τα χαράματα για να ετοιμάσουν το φαγητό, που θα φάει η οικογένεια στο χωράφι. Αυτό συνήθως ήταν "κουκόσκα σου ουρίς" (κοτόπουλο με ρύζι) λίγες πιπεριές, λίγο τυρί και φρεσκοζυμωμένο χωριάτικο ψωμί.
Τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας, πήγαιναν στις ασλαμάδες για να βγάλουν τα φυτά, που θα σπείρουν.
Κατά τις οκτώ το πρωί όλα ήταν έτοιμα και αφού φορτωθούν τα πάντα στα μουλάρια, ξεκινούσαν με χαρά με προορισμό τον κάμπο.

Τις ημέρες της σποράς όλος ο κάμπος θύμιζε αληθινό μελίσσι, αφού η πλειοψηφία των κατοίκων ασχολούνταν με τον καπνό. Πειράγματα και τραγούδια ακούγονταν από παντού. Αραδιάζονταν λοιπόν όλοι στη σειρά , πιάνοντας ένα ένα τα αυλάκια και ο καθένας φύτευε  το καπνόφυτο, μπήγοντας το  στο μαλακωμένο, από το νερό που έτρεχε, χώμα.
Πολλές φορές, λόγω της έλλειψης υποδομών και νερού, γίνονταν ομηρικοί καυγάδες, επειδή ορισμένοι "έξυπνοι" έκοβαν το μοιρασμένο νερό, αδιαφορώντας για τους υπόλοιπους. Την λύση τότε έδινε ο "παντάρ", ο αγροφύλακας δηλαδή, που προσπαθούσε να είναι ακριβοδίκαιος και πάντα ενεργούσε πυροσβεστικά, ώστε όλοι να δουλέψουν .
Το καταμεσήμερο ο αρχηγός της οικογένειας έδινε το σύνθημα για φαγητό και όλοι κάθονταν καταγής κάτω από παχιά σκιά, για να ξεκουραστούν και να φάνε το κοτόπουλο.
Αργά το απόγευμα, αποκαμωμένοι από την ολοήμερη κούραση και ηλιοκαμένοι αναχωρούσαν για το σπίτι με αίσθημα ικανοποίησης, βλέποντας το χωράφι  φυτεμένο από το ευλογημένο προϊόν, που θα αποφέρει στην οικογένεια έσοδα.
Μερικές εβδομάδες αργότερα, ξεκινούσε η διαδικασία του τσαπίσματος, συνήθως γινόταν σε δυο χέρια, και κατόπιν περίμεναν να ετοιμαστεί ο καπνός, να πάρει το κατάλληλο χρώμα για το επόμενο στάδιο, που ήταν η συγκομιδή.
Ενδιάμεσα οι άντρες της οικογένειας πήγαιναν και ράντιζαν το καπνό με κάποια ειδικά ραντιστικά μηχανήματα, που τα φορούσαν στις πλάτες τους. Ήταν πάρα πολύ βαριά, αλλά η "μούσιτσα" (ζωύφια που έτρωγαν τα φύλλα) έπρεπε να εξαφανιστεί, και γι αυτό έσφιγγαν τα δόντια και έκαναν υπομονή.Όταν έφτανε η ώρα της συγκομιδής, ξυπνούσαν από νωρίς τα χαράματα και με τα ζώα πήγαιναν και "έσπαζαν" τα φύλλα του καπνού, κάνοντας "ντίπλες"(ματσάκια), και βάζοντας τα προσεκτικά στα τσουβάλια. Με το που έφτανε ο ήλιος ψηλά. περίπου στις 10 το πρωί, αναχωρούσαν στο σπίτι για το επόμενο στάδιο, που ήταν το αρμάθιασμα.Το αρμάθιασμα λοιπόν γίνονταν σε ειδικές μεταλλικές βελόνες μήκους 50 εκατοστών, όπου περνούσαν ένα ένα τα φύλλα του καπνού, τρυπώντας τα στη μέση του, όπου υπήρχε το σκληρό κοτσάνι. Κατόπιν, αφού γέμισε η βελόνα με αριστοτεχνικό τρόπο την άδειαζαν στο "κανάπ" (φυτικός ειδικός σπάγκος) και η "νίζα"(αρμαθιά) ήταν έτοιμη.
Κατά την διαδικασία αυτή απαραίτητο αξεσουάρ ήταν το ραδιόφωνο της οικογένειας, όπου τους συντρόφευαν οι δυο κρατικοί ραδιοφωνικοί σταθμοί των μεσαίων κυμάτων. Οι παλαιότεροι θα θυμούνται την Θεία Λένα, τον Ίωνα Τυρταίο και τις αναζητήσεις του Ερυθρού σταυρού. Αργότερα με την εμφάνιση των ραδιοπειρατών οι επιλογές ήταν πολλές και οι αφιερώσεις έδιναν και έπαιρναν.Αργά το απόγευμα, μόλις και το τελευταίο φύλλο καπνού έμπαινε στη θέση του, ξεκινούσε η διαδικασία του κρεμάσματος των αρμαθιών στα "κρεβάτια". Αυτά ήταν ξύλινα τετράγωνα πλαίσια, με καρφιά να προεξέχουν οι άκρες τους, όπου κρεμούσαν τις αρμαθιές. Τα κρεβάτια αυτά τα τοποθετούσαν στηρίζοντάς τα είτε σε ντουβάρια είτε σε "μασταγκάρκες" (λεπτά ξύλινα υποστηρίγματα), κόντρα στον καυτό ήλιο, για να ξεραθεί ο καπνός και να πάρει το κατάλληλο χρυσοκίτρινο χρώμα του.
Αξέχαστες είναι οι στιγμές, που σε μια ξαφνική καλοκαιρινή μπόρα, επικρατούσε πανικός στην προσπάθεια των κατοίκων να προστατέψουν τα κρεβάτια από τη βροχή, βάζοντάς τα σε κάποιο  υπόστεγο.Μετά από λίγες ημέρες κάτω από τον καλοκαιρινό ήλιο, ο ξεραμένος καπνός μαζεύονταν στα "σαντάλια" με συρμάτινα τσιγκέλια και τα οποία τα κρεμούσαν ή στις αποθήκες ή στα ταβάνια των ξύλινων σκεπών, πάνω από την "πουλάτα" (χαγιάτι).
Την περίοδο, που γιορτάζει το χωριό δηλαδή του Αγίου Δημητρίου, που συνήθως υπήρχαν βροχές και ομίχλες, τα σαντάλια μαλάκωναν και ακολουθούσε η τελική διαδικασία, που ήταν το πρεσάρισμα του καπνού σε τετράγωνες μπάλες.
Κατόπιν οι μπάλες αυτές, με φροντίδα αποθηκεύονταν και περίμεναν όλοι να περάσουν οι έμποροι για να εξετάσουν το προϊόν τους να το βαθμολογήσουν , να το ζυγίσουν και στην συνέχεια να το μεταφέρουν στην πλατεία του χωριού, όπου μεγάλα φορτηγά θα το οδηγήσουν στα εργοστάσια καπνού.
Έντονες είναι οι εικόνες πολλών, την περίοδο, που όλη η οικογένεια ανέμενε το συνεργείο των εμπόρων για την αξιολόγηση και το ζύγισμα, και το μικρό τραπεζάκι σε μια άκρη με το κονιάκ και τις καραμελίτσες για να κεράσουν και να "καλοπιάσουν" τους εκτιμητές.Μετά από αρκετές εβδομάδες αντιπρόσωπος των εμπόρων ή η Αγροτική τράπεζα πλήρωνε τους παραγωγούς, αποζημιώνοντας έτσι τον ετήσιο  μόχθο της οικογένειας, σκορπώντας αισιοδοξία και πίστη για την επόμενη χρονιά. Την περίοδο εκείνη των πληρωμών, πήγαιναν και οι αρχηγοί των οικογενειών και ξεχρέωναν τα "βερεσέδια" στον μπακάλη και τον περιπτερά και όπου αλλού χρωστούσαν.
Ελπίζουμε να σας δώσαμε μια αρκετά σαφή εικόνα από εκείνες τις αγνές και δύσκολες εποχές, που οι πατεράδες και οι παπούδες μας πιστοί στα πατρογονικά τους εδάφη, παρέμειναν στα άγια χώματά μας αρνούμενοι να τα εγκαταλείψουν, μεγαλώνοντας γενιές και γενιές με τιμιότητα και περηφάνια.

Posted in: ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ , ΤΟΠΙΚΑ