Του Μιχάλη Α. Τιβέριου (*)
Με την επέκταση του ρωμαϊκού κράτους προς Ανατολάς και με την ίδρυση της επαρχίας της Μακεδονίας το 148 με 146 πΧ, επιτακτική ήταν η ανάγκη για τη Ρώμη να μπορεί να προωθεί γρήγορα σιρατεύματα της προς τα νέα εδάφη.
Ετσι η δημιουργία ενός δρόμου, που θα επέτρεπε τη γρήγορη προέλαση των ρωμαϊκών λεγεώνων προς τη Μακεδονία, μόλις αυτές θα αποβιβάζονταν από το Brindisi (Βρεντέσιον) στις απέναντι ακτές της Αδριατικής, ήταν επιβλημένη.
Στη γνώση της κατασκευής τέτοιων έργων οι Ρωμαίοι όφειλαν πολλά στους Ετροΰσκους, ενώ γρήγορα και οι ίδιοι απόκτησαν μεγάλη σχετική εμπειρία. Την ιταλική χερσόνησο, ήδη από τον 4ο αι. πΧ, διέσχιζαν μεγάλες οδικές αρτηρίες, που είχαν ως αφετηρία τους τη Ρώμη, με πρώτη ανάμεσά τους την περίφημη Via Appia, γνωστή και ως βασίλισσα των δρόμων (Regina Viarum).
Για την αρχαία Εγνατία οδό που, όταν ολοκληρώθηκε, συνέδεσε τις ακτές της Αδριατικής με τις ακτές του Βορείου Αιγαίου και της Μαύρης Θάλασσας, έχουμε αρκετές πληροφορίες. Το όνομά της, όπως μάθαμε από δύο μιλιοδείκιες (μιλιάρια) που βρέθηκαν σχετικά πρόσφατα έξω από τη Θεσσαλονίκη και κοντά στην Καβάλα, το οφείλει & έναν ρωμαίο ανθύπατο, τον Γναίο Εγνάτιο του Γαΐου, ο οποίος και θα επέβλεψε προφανώς την κατασκευή της. Ενα μεγάλο τμήμα της πρέπει να ολοκληρώθηκε κάπου ανάμεσα στο 148-146 π.Χ. και το 118 πΧ, εποχή που πεθαίνει ο ιστορικός Πολύβιος, ο οποίος και γνώριζε την ύπαρξή της.
Σύμφωνα με πληροφορίες που μας διασώζει ο Στράβων, το μήκος της, από την αφετηρία της στην Απολλωνία ή το Δυρράχιο της σημερινής Αλβανίας, «μέχρι… Εβρου ποταμού» ήταν 535 ρωμαϊκά μίλια (γύρω δηλαδή στα 800 χιλιόμετρα). Ωστόσο όλα αυτά τα χιλιόμετρα δρόμου δεν φαίνεται να ανοίχτηκαν συγχρόνως αλλά σταδιακά. Σε μια πρώτη φάση θα έγινε το τμήμα ως τη Θεσσαλονίκη, ενώ σε μια επόμενη, το τμήμα μέχρι τον ποταμό Εβρο. Οπως μαθαίνουμε από τον Κικέρωνα, τον γνωστό ρωμαίο πολιτικό και ρήτορα, στα μέσα περίπου του 1ου αι. π.Χ. ο δρόμος αυτός έφτανε ως τον Ελλήσποντο.
Πιθανόν η κατασκευή του δεύτερου τμήματος να άρχισε αμέσως μετά το 101 πΧ, χρονιά κατά την οποία την ευθύνη της Θράκης ανέλαβε ο διοικητής της Μακεδονίας. Αργότερα ο δρόμος αυτός θα επεκταθεί ακόμη
ανατολικότερα ως το Βυζάντιο. Χωρίς άλλο οι κατασκευαστές του δρόμου χρησιμοποίησαν και ενσωμάτωσαν σ’ αυτόν και αρκετούς προϋπάρχοντες δρόμους της περιοχής, μέσω των οποίων μετακινούνται, σε παλιότερες εποχές, άνθρωποι και αγαθά. Ανάμεσά τους σίγουρα θα ήταν και μερικοί από τους δρόμους που είχε υπόψη του ο Αριστοτέλης (ή ένας μαθητής του), όταν κάνει λόγο για χιώτικο, θασίτικο, λέ- σβιο και κερκυραϊκό κρασί, που προωθείτο ανάμεσα σας ακτές της Αδριατικής και του Αιγαίου·
Χάρη σε κείμενα αρχαίων συγγραφέων, σε επιγραφές και σε αρχαιολογικές έρευνες, που έχουν εντοπίσει ακόμη και τμήματα της ίδιας της Εγνατίας οδού μαζί με διάφορες εγκαταστάσεις που βοηθούσαν στην εύρυθμη λειτουργία της, όπως π.χ. γέφυρες, φυλάκια, σταθμούς, γνωρίζουμε σήμερα σχετικά καλά τη συνολική πορεία της. Ξεκινώντας από τις αλβανικές ακτές, περνούσε από την Αχρίδα, το Μοναστήρι, λίγο βόρεια από το Αμύνταιο, νότια από τη Βεγορίτιδα λίμνη, από την Έδεσσα, Πέλλα, Χαλκηδόνα, Θεσσαλονίκη {χωρίς να την διασχίζει), από τις βορειοδυτικές παρυφές του Χορτιάτη, αμέσως νότια από τις λίμνες του Λαγκαδά και της Βόλβης, από τις ακτές του Στρυμονικού κόλπου, από τους Φιλίππους, την Καβάλα, Νέα Καρβάλη, Ξάνθη, Κομοτηνή, Μάκρη, Αλεξανδρούπολη, Πέρινθο και κατέληγε στο Βυζάντιο.
Σε κάθε μίλι, που αντιστοιχεί περίπου με μήκος λίγο μικρότερο από ενάμισι χιλιόμετρο, και σ’ όλη την έκταση της, υπήρχαν στην άκρη του δρόμου λίθινοι μιλιοδείκτες (μιλιάρια), στους οποίους αναγράφονταν οι σχετικές αποστάσεις. Ως σήμερα γνωρίζουμε γύρω στα 30 τέτοια μι- λιάρια και ο αριθμός τους συνεχώς αυξάνεται. Είναι χαρακτηριστικά τα λόγια του Στράβωνα: «Η Εγνατία οδός εστίν… βεβηματισμένη κατά μί- λιον και κατεστηλωμένη μέχρι… Εβρου ποταμού».
Από Ρωμαϊκά Οδοιπορικά (I- tineraria romana) και από αρχαιολογικές έρευνες γνωρίζουμε αρκετούς σταθμούς που υπήρχαν κατά μήκος της οδικής αυτής αρτηρίας, κατάλληλους για ανεφοδιασμό σε τρόφιμα και νερό, για διανυκτέρευση ή για αλλαγή των καταπονημένων ίππων. Ακόμη υπήρχαν και φυλάκια, αφού ο δρόμος αυτός εξυπηρετούσε κυρίως στρατιωτικούς σκοπούς, ενώ συγχρόνως βοηθούσε το ίδιο το κράτος στο να έχει μια γρήγορη πρόσβαση στα απομακρυσμένα σημεία της επικράτειας του, πράγμα που ενίσχυε τη συνοχή του.
Φυσικά την Εγνατία οδό χρησιμοποιούσαν και οι απλοί άνθρωποι για τις μετακινήσεις τους και τη διακίνηση αγαθών, αν και για τον τελευταίο σκοπό η θαλάσσια επικοινωνία ήταν η οικονομικότερη και αυτή που προτιμούνταν όταν το επέτρεπαν οι συνθήκες.
Στη μακρόχρονη ιστορία της η Εγνατία οδός γνώρισε περιόδους ακμής και εγκατάλειψης. Κατά καιρούς συνδέθηκε και με δευτερεύοντες δρόμους για την καλύτερη εξυπηρέτηση των αναγκών της ενδοχώρας. Εκτεταμένα έργα συντήρησης και επιδιόρθωσης γνωρίζουμε ότι έγιναν στην εποχή πολλών αυτοκρατόρων, όπως του Τραϊανού, Αδριανού, Μάρκου Αυρηλίου, Σεπτημίου Σεβήρου, Καρακάλλα και Διοκλητιανού. Για τη συντήρηση των επιμέρους τμημάτων της οδού υπεύθυνα ήταν συνήθως τα αστικά εκείνα κέντρα, από την περιοχή ευθύνης των οποίων συνέβαινε να περνά η Εγνατία οδός.
(*)Ο κ. Μιχάλης Α. Τιβέριος είναι καθηγητής της Κλασικής Αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο θεσσαλονίκης.
Πηγή: Το Βήμα, 8 Ιανουαρίου 1995
0 σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου
Οι όροι χρήσης που ισχύουν για τη δημοσίευση των σχολίων, έχουν ως εξής:
- Σχόλια τα οποία είναι υβριστικά ή περιέχουν χαρακτηρισμούς ή ανώνυμες καταγγελίες που δεν συνοδεύονται από αποδείξεις θα αφαιρούνται από τα Προμαχιώτικα Νεα .
- Τα Προμαχιώτικα Νέα διατηρούν το δικαίωμα να αφαιρέσουν οποιοδήποτε σχόλιο θεωρούν ότι εμπίπτει στις παραπάνω κατηγορίες.
- Τα Προμαχιώτικα Νέα δεν παρεμβαίνουν σε καμία περίπτωση για να αλλοιώσουν το περιεχόμενο ενός σχολίου.
- Τα σχόλια αναγνωστών σε καμιά περίπτωση δεν αντιπροσωπεύουν τα Προαχιώτικα Νέα.
- Με την αποστολή ενός σχολίου αυτόματα αποδέχεστε τους όρους χρήσης .
H συντακτική ομάδα των Προμαχιώτικων Νέων.