ΠΟΣΑ ΚΑΡΚΙΝΟΓΟΝΑ ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΑ ΦΑΓΑΤΕ ΣΗΜΕΡΑ;

Πόσα νόμιμα και πόσα παράνομα; Οι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά διαφέρουν ανάλογα με το ποιος αναλαμβάνει να βγάλει το φίδι από την τρύπα.

Εάν ρωτήσετε τους υπευθύνους επιστημονικών φορέων και περιβαλλοντικών οργανώσεων, θα σας απαντήσουν ότι σίγουρα έχετε φάει ζιζανιοκτόνο γλυφοσάτης και τουλάχιστον 27 ακόμα εξαιρετικά τοξικές ουσίες που θεωρούνται ύποπτες για καρκινογενέσεις.

Εάν ρωτήσετε τους αρμοδίους του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης, θα σας απαντήσουν ότι τα φρούτα και τα λαχανικά είναι ασφαλή, αρκεί τα υπολείμματα των επικίνδυνων φυτοφαρμάκων να μην ξεπερνούν το ανώτατο όριο. Μάλιστα, δεν τρέχει τίποτα ακόμα και εάν μαζί με τα μήλα φάγατε και flufenoxuron – ουσία που τώρα πια έχει άδεια χρήσης μόνο ως συντηρητικό ξύλων –, εάν τα μήλα ήταν περσινής εσοδείας, του 2012!

Αντίθετα, οι απαντήσεις στο ερώτημα πόσα από τα φυτοφάρμακα που τρώμε καθημερινά είναι και παράνομα – έχει απαγορευθεί, δηλαδή, η κυκλοφορία τους στη χώρα μας ως άκρως επικίνδυνων για τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον – είναι οι ίδιες. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των ειδικών, το 15% των φυτοφαρμάκων που κυκλοφορούν στη χώρα μας είναι προϊόν λαθρεμπορίου, κυρίως από την Κίνα, την Τουρκία και τη Βουλγαρία. Και όχι μόνο. Γιατί η πιάτσα βοά πως παράνομα εργαστήρια παρασκευής και συσκευασίας απαγορευμένων φυτοφαρμάκων υπάρχουν και στη χώρα μας!

Η διακίνησή τους, μάλιστα, γίνεται από τα πιο απίθανα σημεία. Για παράδειγμα, μνημειώδης έχει μείνει η περίπτωση, πριν από περίπου έναν χρόνο, της πώλησης παράνομων φυτοφαρμάκων από τυροπιτάδικο σε μεγάλη επαρχιακή πόλη, που ήταν φημισμένο εκτός από τις μπουγάτσες του και για το λαθρεμπόριο εντομοκτόνων.

Όπως μνημειώδης ήταν η καταστροφή που προκάλεσε σε 7.000 στρέμματα με καλλιέργειες βαμβακιού η χρήση Propanil κακής ποιότητας που εισήχθη παράνομα από την Τουρκία αναμεμειγμένο με Lentemul που ως δραστική ουσία έχει τη διοξίνη 2,4-D!

Το «Ποντίκι» παρουσιάζει σήμερα δύο εκθέσεις, μια πανευρωπαϊκή και μία αποκλειστικά για τη χώρα μας, που αποκαλύπτουν το μέγεθος της διείσδυσης των άκρως επικίνδυνων φυτοφαρμάκων στον ανθρώπινο οργανισμό. Εκθέσεις που, όπως όλες όσες έχουν δει το φως της δημοσιότητας, αντιμετωπίζονται είτε διά της αποσιώπησης είτε διά της δυσφήμισης, σε μια προσπάθεια οι καταναλωτές να παραμείνουν στη νιρβάνα τους θεωρώντας ότι επιστήμονες και περιβαλλοντικές οργανώσεις είναι γραφικοί κινδυνολόγοι.


Glyphosate στα ούρα

Η πανευρωπαϊκή έρευνα έγινε από την περιβαλλοντική οργάνωση Φίλοι της Γης Ευρώπης (Friends of the Earth Europe) και τα αποτελέσματα της μελέτης δόθηκαν στη δημοσιότητα στις 13 Ιουνίου. Αποτελέσματα σοκαριστικά, αφού αποκαλύπτεται ότι ίχνη του επικίνδυνου ζιζανιοκτόνου glyphosate (γλυφοσάτη) εντοπίστηκαν στα ούρα πολιτών από 18 ευρωπαϊκές χώρες που συμμετείχαν στη μελέτη. Και όταν μιλάμε για glyphosate, πρόκειται για ένα ζιζανιοκτόνο που χρησιμοποιείται ευρέως στις γεωργικές καλλιέργειες αλλά και στους αστικούς κήπους και τα πάρκα σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Η οργάνωση Φίλοι της Γης Ευρώπης ανέθεσε σε πιστοποιημένο εργαστήριο τη διενέργεια εξετάσεων σε εθελοντές που ζουν σε πόλεις και όχι σε αγροτικές περιοχές, από 18 χώρες, και συγκεκριμένα από τη Μάλτα, τη Γερμανία, τη Βρετανία, την Πολωνία, την Ολλανδία, την Τσεχία, το Βέλγιο, τη Λετονία, την Κύπρο, την Κροατία, την Ισπανία, τη Γαλλία, την Ουγγαρία, την Αυστρία, τη Γεωργία, την Ελβετία, τη Βουλγαρία και τα Σκόπια. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι κατά μέσο όρο το 44% των δειγμάτων ούρων περιείχε ίχνη του επικίνδυνου ζιζανιοκτόνου glyphosate.

Η ποσότητα των θετικών δειγμάτων διέφερε από χώρα σε χώρα, με ορισμένες όμως να χτυπούν κόκκινο, και συγκεκριμένα τη Μάλτα με το 90% των δειγμάτων θετικά και τις Γερμανία, Βρετανία και Πολωνία με 70%.

Στις υπόλοιπες 14 χώρες τα ποσοστά της διείσδυσης του glyphosate στους εθελοντές ήταν: Ολλανδία 63%, Τσεχία 60%, Βέλγιο 55%, Λετονία 55%, Κύπρος 50%, Κροατία 40%, Ισπανία 40%, Γαλλία 30%, Ουγγαρία 30%, Αυστρία 20%, Γεωργία 20%, Ελβετία 17%, Βουλγαρία 10% και Σκόπια 10%.

Η πρώτη εκτίμηση των επιστημόνων είναι ότι η διείσδυση του επικίνδυνου ζιζανιοκτόνου στον ανθρώπινο οργανισμό γίνεται λόγω της διατροφής, εκτίμηση που στηρίζεται και στο γεγονός ότι επρόκειτο για δείγμα αστικού πληθυσμού, επισημαίνουν όμως ότι θα πρέπει να γίνουν περαιτέρω μελέτες για να προσδιοριστούν όλες οι πηγές έκθεσης.

Όπως επισήμανε κατά την παρουσίαση των αποτελεσμάτων η υπεύθυνη Τύπου της διεθνούς περιβαλλοντικής οργάνωσης Adrian Bebb, τα αποτελέσματα αποδεικνύουν ότι η έκθεσή μας στο glyphosate είναι καθημερινή χωρίς να γνωρίζουμε ακόμα πώς γίνεται η έκθεση, σε τι επίπεδο έχει φτάσει η διασπορά του στο περιβάλλον και ποιες είναι οι επιπτώσεις στην υγεία.

Τα στελέχη της οργάνωσης Φίλοι της Γης Ευρώπης επισήμαναν ακόμα ότι υπάρχει σοβαρό έλλειμμα στον τομέα ελέγχου από τις αρμόδιες αρχές σε ολόκληρη την Ευρώπη, που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την ευρύτατη χρήση του ζιζανιοκτόνου, και κάλεσαν τις κυβερνήσεις να κινητοποιηθούν άμεσα, να πάρουν μέτρα, να δρομολογήσουν μηχανισμούς παρακολούθησης και να περιορίσουν τη χρήση του επικίνδυνου ζιζανιοκτόνου.

Έρευνα στην Ελλάδα

Η έρευνα του ελληνικού γραφείου της Greenpeace που παρουσιάστηκε στις 13 Μαΐου προκάλεσε delirium tremens στην πολιτική ηγεσία του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης, αφού αποκάλυψε την ύπαρξη επικίνδυνων φυτοφαρμάκων σε μήλα, μπανάνες, αχλάδια, πατάτες, καρότα και κολοκύθια τα οποία πωλούνται στη χώρα μας.

Σύμφωνα με τις μετρήσεις που έγιναν για λογαριασμό της περιβαλλοντικής οργάνωσης, βρέθηκαν σε διάστημα μόνο 2 ημερών και σε σύνολο 24 δειγμάτων που εξετάστηκαν, τα 18 να έχουν υπολείμματα φυτοφαρμάκων. Συνολικά, στα δείγματα εντοπίστηκαν 27 διαφορετικές χημικές δραστικές ουσίες – πολλές από αυτές απαγορευμένες εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης –, των οποίων οι επίσημες εγκρίσεις αναγράφουν πως είναι ύποπτες καρκινογενέσεων, έχουν εξαιρετική τοξικότητα και πολλά άλλα.

Στη συντριπτική πλειονότητα των δειγμάτων εντοπίστηκαν υπολείμματα φυτοφαρμάκων, πολλά εκ των οποίων αναφέρονται ως «τοξικά», «εξαιρετικά τοξικά», «επικίνδυνα για το υδάτινο περιβάλλον» και ύποπτα για σοβαρότατες βλάβες στην υγεία.

Είναι χαρακτηριστικό ότι στα δείγματα μήλων εντοπίστηκαν χημικά «κοκτέιλ» από 3-9 διαφορετικές δραστικές ουσίες ανά δείγμα και στα δείγματα αχλαδιών έως και 6 διαφορετικές δραστικές ουσίες.

Τα «κοκτέιλ» αυτά, όπως επισημαίνει η διεθνής περιβαλλοντική οργάνωση, εντοπίστηκαν ακόμα και σε προϊόντα περσινής σοδειάς. Επιπλέον, βρέθηκαν απαγορευμένες ουσίες που χρησιμοποιούνται πλέον για άλλες χρήσεις. Για παράδειγμα, βρέθηκε σε δείγμα μήλου μια ουσία η οποία τώρα πια έχει άδεια χρήσης ως συντηρητικό ξύλων!

Όπως αναφέρεται στην έκθεση της Greenpeace, στην άδεια έγκρισης των ουσιών αναγράφονται επιπτώσεις όπως:

■ Thiacloprid (δραστική ουσία που εντοπίστηκε σε μήλα και αχλάδια), ύποπτη καρκινογένεσης.
■ Linuron (εντοπίστηκε σε δείγμα καρότων), μπορεί να βλάψει το έμβρυο κατά τη διάρκεια της κύησης, πιθανός κίνδυνος για εξασθένηση της γονιμότητας.
■ Azoxystrobin, Chlorpyrifos, Deltamethrin, Indoxacarb, Imazalil, Linuron, Pyridaben, Captan (εντοπίστηκαν μόνες ή σε συνδυασμό, σε κολοκύθια, καρότα, μήλα, αχλάδια, μπανάνες), πολύ τοξικές για τους υδρόβιους οργανισμούς, μπορεί να προκαλέσουν μακροχρόνιες δυσμενείς επιπτώσεις στο υδάτινο περιβάλλον
■ Chlorpyrifos, Etofenprox, Flonicamid, Indoxacarb (δραστικές ουσίες που εντοπίστηκαν σε μήλα, καρότα, κολοκύθια), πολύ τοξικές ή επικίνδυνες για τις μέλισσες.

Απαγορευμένα από το «παράθυρο»

Μια από τις πλέον διαδεδ
ομένες μεθόδους των ελλήνων αρμοδίων είναι να δίνουν το πράσινο φως ακόμα και για τη χρήση απαγορευμένων ουσιών, μετατρέποντας την εξαίρεση σε κανόνα και τα «παραθυράκια» σε επικρατούσα νομοθεσία.
Είναι χαρακτηριστικό ότι, σύμφωνα με την ευρωπαϊκή νομοθεσία, επιτρέπονται παρεκκλίσεις υπό προϋποθέσεις και για συγκριμένο χρονικό διάστημα για χρήση απαγορευμένων ουσιών. Σύμφωνα με το άρθρο 53 του Ευρωπαϊκού Κανονισμού1107/2009, επιτρέπεται για χρονικό διάστημα που δεν πρέπει να υπερβαίνει τις 120 ημέρες η χρήση απαγορευμένων ουσιών μόνο σε «επείγουσες καταστάσεις φυτοπροστασίας» και μόνο για «περιορισμένη και ελεγχόμενη χρήση, σε περίπτωση που το μέτρο αυτό κρίνεται αναγκαίο λόγω κινδύνου, ο οποίος δεν μπορεί να αντιμετωπισθεί με άλλα εύλογα μέσα».

Όπως, όμως, επισημαίνει η Greenpeace, η δυνατότητα αυτή που δίνει η ευρωπαϊκή νομοθεσία κάτω από συγκεκριμένους όρους, προϋποθέσεις και περιορισμούς έχει γίνει «σουρωτήρι» από τη χώρα μας αφού, για παράδειγμα, καρκινογόνο φυτοφάρμακο παίρνει «προσωρινή» έγκριση κυκλοφορίας 120 ημερών εδώ και 4 χρόνια (!) με τις ευλογίες του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, θέτοντας σε κίνδυνο την υγεία αγροτών και καταναλωτών.

Πρόκειται για την εξαιρετικά επικίνδυνη, τοξική και ύποπτη για καρκινογενέσεις δραστική ουσία 1,3-dichlοropropene, που εμπεριέχεται σε φυτοφάρμακα τα οποία χρησιμοποιούνται σε προϊόντα όπως οι ντομάτες, οι μελιτζάνες, το καρπούζι και οι πιπεριές, είδη με τεράστια ζήτηση στην Ελλάδα.

Όπως αποκάλυψε η διεθνής περιβαλλοντική οργάνωση, η τελευταία «προσωρινή» έγκριση δόθηκε στις 12 Ιουνίου 2013 σε φυτοφάρμακα των εταιρειών BASF Agro Ελλάς ΑΒΕΕ και Κ+Ν Ευθυμιάδη ΑΒΕΕ. Η ουσία 1,3-dichlοropropene έχει απαγορευτεί στην Ε.Ε. λόγω της επικινδυνότητάς της, ενώ η Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος των ΗΠΑ (EPA) την έχει κατατάξει ως ύποπτη καρκινογενέσεων. «Στην Ελλάδα, όμως, εδώ και 4 χρόνια λαμβάνει προσωρινές άδειες 120 ημερών, παρόλο που είναι εγκεκριμένες στην Ελλάδα 5 διαφορετικές εναλλακτικές δραστικές ουσίες».
Η Greenpeace χαρακτήρισε, μάλιστα, «αναίσχυντη» την πρακτική του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και του αρμόδιου υπουργού κ. Τσαυτάρη όσον αφορά τις «προσωρινές» άδειες και κατηγόρησε την πολιτική ηγεσία του υπουργείου ότι με την αδράνειά της «εξυπηρετεί τα συμφέροντα των αγροχημικών εταιρειών, ενώ αδιαφορεί παντελώς για την υγεία αγροτών και καταναλωτών όπως και για την καταστροφή του περιβάλλοντος, του υδροφόρου ορίζοντα και της ελληνικής γης».

Σιγά, θα τους ξυπνήσετε

Η αλήθεια είναι ότι η δημοσιότητα που έλαβε η έρευνα της Greenpeace ξεβόλεψε την πολιτική ηγεσία του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης, που αναγκάστηκε έστω και έπειτα από 2 ημέρες να βγει από τη νιρβάνα της και να δώσει απαντήσεις μέσω γραπτών ανακοινώσεων. Απαντήσεις που δεν ξέφυγαν από την πεπατημένη και τη λογική «όλα καλά - όλα ανθηρά». Εν ολίγοις, το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης είπε ότι δεν πάθαμε και τίποτα αφού μόνο ένα δείγμα βρέθηκε να περιέχει φυτοφάρμακα σε συγκέντρωση πάνω από τα ανώτατα επιτρεπτά όρια. Οπότε, εφόσον όλα τα άλλα δείγματα δεν ξεπερνούν σε υπολείμματα φυτοφαρμάκων τα ανώτερα όρια, δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος. Το υπουργείο θεωρεί, δηλαδή, ότι είναι απόλυτα φυσιολογικό και απόλυτα ακίνδυνο να τρώμε, μαζί με τα φρούτα και τα λαχανικά, εξαιρετικά τοξικές ουσίες που είναι ύποπτες καρκινογένεσης, αρκεί να μην υπερβαίνουν τα πολιτικά όρια που έχουν τεθεί για να μπορούν να επιβιώνουν οι αγροχημικοί κολοσσοί.

Επιπτώσεις στην υγεία

Ο εντοπισμός glyphosate στα ούρα των εθελοντών από 18 χώρες της Ευρώπης δεν είναι μια διαπίστωση που πρέπει να περάσει στα ψιλά, και αυτό γιατί πρόκειται για ένα ζιζανιοκτόνο που τα πρώτα πειράματα έδειξαν ότι προκαλεί σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία.

Πειράματα σε ζώα έδειξαν ότι ένα 15%-30% της ποσότητας του ζιζανιοκτόνου απορροφάται από τον οργανισμό και μάλιστα κατά τη διάρκεια της κύησης εισχωρεί στον πλακούντα. Σύμφωνα με τις ενδείξεις των επιστημόνων, το glyphosate μπορεί να προκαλέσει διαταραχές στο ανθρώπινο ενδοκρινικό σύστημα και να προκαλέσει μη αναστρέψιμες επιπτώσεις σε συγκεκριμένα στάδια της ζωής, όπως κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Μελέτες σε αρσενικά ποντίκια έχουν δείξει βλάβη στα επίπεδα τεστοστερόνης ενώ μελέτες έδειξαν ότι μπλοκάρει την παραγωγή οιστρογόνων.

Το πρόβλημα με τα φυτοφάρμακα είναι ότι απαγορεύονται κατόπιν εορτής, αφού προκαλέσουν, δηλαδή, ανυπολόγιστες επιπτώσεις στην υγεία και το περιβάλλον. Μια από τις πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις είναι αυτή του DDT.

Ένα άλλο μεγάλο πρόβλημα, το οποίο εκμεταλλεύονται εταιρείες αλλά και πολιτικοί που δεν θέλουν να ταράξουν τα ήρεμα νερά, είναι ότι δεν είναι γνωστά ποια είναι τα αθροιστικά αποτελέσματα της δράσης διαφορετικών ουσιών στον ανθρώπινο οργανισμό. Ποιες είναι δηλαδή οι επιπτώσεις από την αθροιστική κατανάλωση φρούτων και λαχανικών που έχουν υπολείμματα τοξικών ουσιών «εντός» των πολιτικών ορίων που έχουν θεσπιστεί.

Έρευνα

67% των φυτοφαρμάκων που κυκλοφορούσαν μέχρι το 1993 στην Ε.Ε. αποσύρθηκε έπειτα από έρευνα που πραγματοποίησε η Κομισιόν.

27 διαφορετικές χημικές δραστικές ουσίες, πολλές από αυτές απαγορευμένες εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εντοπίστηκαν σε φρούτα και λαχανικά που εξετάστηκαν από το ελληνικό γραφείο της Greenpeace.

44% των πολιτών που συμμετείχαν στην πανευρωπαϊκή έρευνα της οργάνωσης Φίλοι της Γης Ευρώπης είχαν υπολείμματα του καρκινογόνου ζιζανιοκτόνου glyphosate στον οργανισμό τους.

37 δισεκατομμύρια δολάρια παγκοσμίως δαπανώνται κάθε χρόνο για την παραγωγή των νόμιμων φυτοφαρμάκων.

1-3 εκατομμύρια ετησίως είναι, σύμφωνα με τον ΠΟΥ, οι καταγεγραμμένες οξείες δηλητηριάσεις από φυτοφάρμακα.

220.000 νεκροί καταγράφονται με μέτριους υπολογισμούς κάθε χρόνο από τα φυτοφάρμακα, σύμφωνα με τον ΠΟΥ.

4% είναι ετησίως το ποσοστό δηλητηριάσεων από φυτοφάρμακα που καταγράφεται από το Κέντρο Δηλητηριάσεων στην Ελλάδα.

30% των μελισσών σε Βόρεια Αμερική και Ευρώπη έχει εξαφανιστεί από τα φυτοφάρμακα, σύμφωνα με έκθεση του ΟΗΕ.

7.000 φορές περισσότερη τοξικότητα από το DDT έχουν τα φυτοφάρμακα νέας γενιάς.

33%-80% αυξάνεται ο κίνδυνος εκδήλωσης της νόσου του Πάρκινσον εξαιτίας της έκθεσης σε φυτοφάρμακα, σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό «Neurology».

75% της παγκόσμιας αγοράς φυτοφαρμάκων ελέγχεται μόνο από έξι πολυεθνικές εταιρείες.

Οδηγίες χρήσης

■ Πλένετε τα φρούτα και τα λαχανικά με αραιή σαπουνάδα και κατόπιν ξεπλύνετέ τα με άφθονο νερό.
■ Με το πλύσιμο αποφεύγουμε μόνο τα «επιφανειακά» υπολείμματα των φυτοφαρμάκων, αλλά όχι τις χημικές ουσίες που εισέρχονται στους εσωτερικούς ιστούς των φυτών. Το πλύσιμο μπορεί να βοηθήσει, αλλά σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να επαναπαυόμαστε σε αυτήν την πρακτική για να λυθεί το πρόβλημα.
■ Μην επιτρέπετε στα παιδιά να πιάνουν άπλυτα φρούτα και λαχανικά, γιατί μπορεί να έχουν φυτοφάρμακα.
■ Μην τρώτε και μη μαγειρεύετε άπλυτα φρούτα, όσπρια και λαχανικά και μην τα αποθηκεύετε άπλυτα στο ψυγείο.
■ Να πλένετε και να αφαιρείτε τη φλούδα από τα εσπεριδοειδή πριν κάνετε χυμό.
■ Να αφαιρείτε τα εξωτερικά φύλλα από τα φυλλώδη λαχανικά. Σε περίπτωση που τα βράσετε, πρέπει να πετάξετε το πρώτο νερό και κατόπιν να συνεχίσετε το μαγείρεμά τους.
■ Κρατήστε τα φρούτα και τα λαχανικά εκτός ψυγείου για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, διαδικασία που υποβοηθά τη διάσπαση του φυτοφαρμάκου.
■ Αφαιρέστε το λίπος από το κρέας και τον ζωμό γιατί υπάρχουν κατηγορίες φυτοφαρμάκων που συσσωρεύονται στα λίπη.
■ Προτιμήστε φρούτα και λαχανικά εποχής γιατί στα εκτός εποχής έχει γίνει κατά τεκμήριο μεγαλύτερη χρήση φυτοφαρμάκων.
■ Μην ψάχνετε για όμοια και χωρίς ψεγάδι προϊόντα αφού οι φυσικές και μάλιστα οι ντόπιες ποικιλίες δεν παράγουν ομοιόμορφους καρπούς.
■ Επιλέξτε πιστοποιημένα βιολογικά προϊόντα.
■ Τοποθετήστε τις συσκευές με τις εντομοκτόνες πλακέτες ή τα σπιράλ κοντά σε ανοικτά παράθυρα προκειμένου να μειώνεται κατά το δυνατόν ο βαθμός έκθεσης του ανθρώπου.
■ Όσοι ασχολούνται επαγγελματικά με φυτοφάρμακα δεν πρέπει να επιστρέφουν στο σπίτι με τα ρούχα της δουλειάς. Καλό θα ήταν τα ρούχα να μη μεταφέρονται καν στο σπίτι, σε διαφορετική περίπτωση θα πρέπει να μεταφέρονται σε καλά κλεισμένες σακούλες και να πλένονται μεμονωμένα.

Πηγές: Γενικό Χημείο του Κράτους, Greenpeace

Posted in: ΕΛΛΑΔΑ , ΚΟΣΜΟΣ , ΥΓΕΙΑ