 |
| Bal au moulin de la Galette, Montmartre του Pierre-Auguste Renoir |
ΖΩΝΤΑΣ ΣΕ ΜΙΑ ΕΠΟΧΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ «ΜΑΘΗΜΕΝΗΣ ΑΒΟΗΘΗΣΙΑΣ»
Η ψυχολογική θεωρία της μαθημένης αβοηθησίας ή αλλιώς επίκτητης αδυναμίας διατυπώθηκε το 1967 από τον Martin Seligman μετά από ένα πείραμα που έκανε σε σκύλους.
Το πείραμα είχε ως εξής: ο Seligman δημιούργησε δύο ομάδες σκύλων, στους οποίους χορηγούσε μικρές δόσεις ηλεκτροσόκ (η δεοντολογία του πειράματος αυτού θεωρείται παραπάνω από αμφιλεγόμενη). Η διαφορά στις δύο αυτές ομάδες ήταν πως οι σκύλοι της πρώτης ομάδας είχαν τοποθετηθεί σε κλουβιά, τα οποία περιείχαν έναν ενεργό μοχλό. Αν τα σκυλιά πατούσαν με κάποιον τρόπο - αρχικά κατά λάθος εξαιτίας της κίνησής τους μέσα στο κλουβί - τον μοχλό, το ηλεκτροσόκ σταματούσε. Αντίθετα, οι σκύλοι της δεύτερης ομάδας είχαν τοποθετηθεί σε κλουβιά, τα οποία περιείχαν έναν ανενεργό μοχλό. Αυτό σήμαινε πως δεν υπήρχε καμία αλλαγή στην χορήγηση ηλεκτροσόκ με το πάτημα του μοχλού από τους σκύλους.
Αυτό που συνέβη στο πείραμα του Seligman ήταν το εξής: οι σκύλοι που ανήκαν στην πρώτη κατηγορία (με τον ενεργό μοχλό) μετά από κάποιες επαναλήψεις ηλεκτροσόκ, άρχισαν να πατάνε όλο και πιο γρήγορα τον μοχλό που σταματούσε το ηλεκτροσόκ. Είχαν αντιληφθεί ότι το πάτημα του μοχλού σταματούσε την επώδυνη εμπειρία του ηλεκτροσόκ. Αντίθετα, οι σκύλοι που ανήκαν στη δεύτερη κατηγορία (με τον ανενεργό μοχλό) υπέμεναν το ηλεκτροσόκ, καθώς το ηλεκτροσόκ δεν σταματούσε όποια κίνηση κι αν έκαναν. Το αξιοπερίεργο είναι πως, όταν σε μια δεύτερη φάση του πειράματος, ο Seligman ενεργοποίησε τον μοχλό, οι σκύλοι συνέχισαν να υπομένουν το ηλεκτροσόκ ακόμα κι αν το κατά λάθος πάτημα του μοχλού σταματούσε το ηλεκτροσόκ. Οι σκύλοι της δεύτερης κατηγορίας είχαν αντιληφθεί πως δεν μπορούν να ελέγξουν αυτό που τους συμβαίνει και είχαν παραιτηθεί από το πάτημα του μοχλού, παρά το γεγονός ότι στη δεύτερη φάση του πειράματος η εμπειρία τους από το πάτημα του μοχλού ήταν ο τερματισμός του ηλεκτροσόκ.
Η ψυχολογική θεωρία, λοιπόν, της μαθημένης αβοηθησίας ή επίκτητης αδυναμίας που διαμορφώθηκε με αφορμή το πείραμα αυτό του Seligman αναφέρεται στη ψυχική κατάσταση του ατόμου, η οποία χαρακτηρίζεται από ένα αίσθημα αδυναμίας και απελπισίας, όταν το άτομο αντιλαμβάνεται πως δεν μπορεί να επηρεάσει την έκβαση ενός επώδυνου γεγονότος. Με άλλα λόγια, η θεωρία αυτή μας λέει πως όταν ένα άτομο αισθάνεται πως η συμπεριφορά του δεν έχει κανέναν αντίκτυπο σ’ αυτό που του συμβαίνει, παραιτείται από την προσπάθεια αλλαγής νιώθοντας αβοήθητο.
Είναι παραπάνω από φανερό το γεγονός πως οι οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες, τις οποίες υφιστάμεθα, έχουν οδηγήσει το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού στο αίσθημα της αδυναμίας και της αβοηθησίας. Τα απανωτά ηλεκτροσόκ που βιώνουμε με ολοένα και μεγαλύτερη συχνότητα τα τελευταία χρόνια και οι άκαρπες προσπάθειές μας για τον τερματισμό τους μας έχουν δημιουργήσει το αίσθημα του αναπόφευκτου. Οι όποιες προσπάθειες αντίδρασης και κινητοποίησης – απεργίες, συλλαλητήρια, διαδηλώσεις – μοιάζουν να αποβαίνουν άκαρπες, καθώς το πολιτικό ηλεκτροσόκ συνεχίζεται. Κάθε κίνηση αντίδρασης μοιάζει να καταβαραθρώνεται. Οι Μεγάλοι Ερευνητές τρίβουν ευχαριστημένοι τα χέρια τους παρακολουθώντας την κοινωνικά μαθημένη αβοηθησία, στην οποία έχουμε περιέλθει ως έθνος.
Μοιάζει να έχουμε παραιτηθεί από τις όποιες δυνατότητές μας να δράσουμε συλλογικά και συντονισμένα με σκοπό την ανατροπή της καθεστηκυίας τάξης• κι όταν λέω συλλογικά και συντονισμένα εννοώ ανεξάρτητα από πολιτικές ιδεολογίες, κοινωνικά status, εργασιακούς τομείς, θρησκευτικές πεποιθήσεις, φυλετικές απόψεις κλπ και εστιασμένοι αποκλειστικά και μόνο στην συλλογική ευημερία. Η συλλογική και συντονισμένη δράση αυτής της μορφής, της απαλλαγμένης από προσωπικές επιδιώξεις και διευκολύνσεις, έχει αντικατασταθεί από μεμονωμένες προσπάθειες κινητοποίησης, οι οποίες συνοδεύονται από το αίσθημα της αδυναμίας αλλαγής του συγκεκριμένου καθεστώτος πολιτικού ηλεκτροσόκ. Το αίσθημα αυτής της αβοηθησίας συμβάλλει στην εστίαση της προσοχής μας μόνο σε όσα αισθανόμαστε αδύναμοι να αποφύγουμε κι όχι σε όσα έχουμε τη δυνατότητα να καταφέρουμε. Εστιάζουμε στην ματαίωση των προσπαθειών αντίδρασης, αντί να εστιάζουμε στην δυνατότητα ανατροπής που κρύβει μια πραγματικά συλλογική δράση, η οποία μπορεί να απέχει αρκετά από τις κλασικές μορφές αντίδρασης όπως είναι οι απεργίες και οι διαδηλώσεις, μια ουσιαστική συνεργασία, η οποία θα είναι ανοιχτή στη διαφορετικότητα, και η προσήλωση σε έναν κοινό στόχο, ο οποίος θα είναι απαλλαγμένος από επιμέρους σκοπιμότητες.
Ο ατομικός και συλλογικός αναστοχασμός πάνω σε ερωτήσεις του τύπου «Με ποιο τρόπο λειτούργησα και οδηγήθηκα στην αίσθηση αδυναμίας και αβοηθησίας;», «Τι διαφορετικό αν είχα κάνει, δεν θα αισθανόμουν τώρα ματαιωμένος και αβοήθητος;» και «Τι εναλλακτικές επιλογές δράσης έχω τώρα;» ανοίγουν τον ορίζοντα της σκέψης μας προς μια πορεία συνειδητοποίησης αυτού που συμβαίνει τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Κινητήριο δύναμη σ’ αυτή την προσπάθεια αναστοχασμού ας αποτελεί η βαθιά πίστη στην δύναμη του ανθρώπου.
Σοφία Ασαλέα
Ψυχολόγος - Ειδικευόμενη Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια
0 σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου
Οι όροι χρήσης που ισχύουν για τη δημοσίευση των σχολίων, έχουν ως εξής:
- Σχόλια τα οποία είναι υβριστικά ή περιέχουν χαρακτηρισμούς ή ανώνυμες καταγγελίες που δεν συνοδεύονται από αποδείξεις θα αφαιρούνται από τα Προμαχιώτικα Νεα .
- Τα Προμαχιώτικα Νέα διατηρούν το δικαίωμα να αφαιρέσουν οποιοδήποτε σχόλιο θεωρούν ότι εμπίπτει στις παραπάνω κατηγορίες.
- Τα Προμαχιώτικα Νέα δεν παρεμβαίνουν σε καμία περίπτωση για να αλλοιώσουν το περιεχόμενο ενός σχολίου.
- Τα σχόλια αναγνωστών σε καμιά περίπτωση δεν αντιπροσωπεύουν τα Προαχιώτικα Νέα.
- Με την αποστολή ενός σχολίου αυτόματα αποδέχεστε τους όρους χρήσης .
H συντακτική ομάδα των Προμαχιώτικων Νέων.